Hamilelik sürecinin ardından dünyaya ‘merhaba’ diyen bebekler, yaşama adapte olmaya çalışırlar. Doğum ile birlikte yeni bir yaşam başlar yenidoğanın bu yeni yaşama uyum sağlaması için sistemlerinde birçok hızlı değişiklik meydana gelir. Yenidoğanın sağlıklı olup olmadığını tespit etmek ve yaşama uyumunu gözlemleyebilmek amacıyla bu hızlı değişimleri izlemeli ve normal seyrin dışına çıkan durumları tespit etmeliyiz. Bu yüzden yenidoğanın ilk 24 saati çok yakından izlenmeli ve yenidoğanın bakım uygulamaları geciktirilmeden yapılmalıdır.
Yenidoğan doğduktan sonra radyant ısıtıcı altına alınır ve nazikçe kurulanıp üşümemesi için kıyafetlerini hızlıca giydirilir. Yenidoğanın vücut ısısının korunması çok önemlidir çünkü vücut ısının düşmesi yenidoğanda hipotermi,hipoglisemi,şok vb. riskleri beraberinde getirir. Bizler ebe olarak vücut sıcaklığını korumak adına sıcak doğum odası koşullarını sağlamalı, hemen kurulayıp kıyafetlerini giydirmeye özen göstermeli, ten tene teması ve emzirmenin gerçekleştirilmesini sağlamalıyız.
Yenidoğana ilk 24 saat içinde yenidoğanın hemorajik hastalığını önlemek amacıyla IM k vit profilaksisi uygulanmalı, hepatit B aşısı yapılmalı,%0.5 eritromisin göz profilaksisi uygulanmalıdır.
Anne karnında akciğerleri aktif faaliyet göstermeyen yenidoğanların akciğerleri doğdukları andan itibaren aktif faaliyet göstermeye başlar ve yenidoğanlar solunum için çaba gösterir.Ağlamak bebeğin akciğerlerine hava dolmasını ve akciğerlerde olan sıvının dışarıya atılmasını sağlar.Fakat her yenidoğan tek başına solunumunu sağlayamaz resüsitasyon ve solunum desteğine ihtiyacı olabilir.Bu sebeple doğum odasında resüsitasyon ekibi ve gerekli ekipmanlar hazır bulundurulmalıdır.
Yenidoğanın anne karnı dışındaki yaşama uyumu aktif dönem, inaktif dönem ve reaktif dönem olmak üzere üç dönemde incelenir. Aktif dönem yaklaşık 30 dakika sürer bebeğin uyanık olduğu dönemdir. Ebe bu dönemde ten tene temasın ve emzirmenin gerçekleştirilmesine yardımcı olmalıdır. İnaktif dönmede bebek uykulu ve sakindir ebe anne ve bebeğin dinlenmesi için uygun koşulları sağlamalıdır. Reaktif dönem ise 2-6 saatlik dönemi kapsar. Bebek bu dönemde aktiftir. İlk 6 saatte yenidoğanın bu aşamaları yaşaması uyumun iyi olduğunu yenidoğanın sağlıklı olduğunu gösterir.
Yenidoğanın fiziksel ölçümleri boy uzunluğu, baş çevresi ölçümü, göğüs çevresi ve vücut ağırlığı ölçümünü kapsar.
- Boy uzunluğu ölçülürken ayaklar nazikçe sabitlenmeli-gelişimsel kalça displazisi riski açısından- miadında doğan bir yenidoğan için alt sınır 46 cmdir.
- Baş çevresi ölçülürken fronto-oksipital çap ölçülür ortalama 32-37 cm arasında bir değer olmalıdır.32 cm altındaki değerler mikrosefaliyi 37 cm üstündeki değerler ise makrosefaliyi düşündürmelidir.Ölçümden sonra bebeğin şapkasını tekrar giydirmeli ölçümümüze giydirdikten sonra devam etmeliyiz.
- Göğüs çevresi ölçülürken yenidoğan nefes alırken ve nefes verirken iki ölçüm yapılır.Elde edilen değerler toplanıp ikiye bölünerek göğüs çevresine ait değer bulunur.Göğüs çevresi yaklaşık 30-33 cmdir.
- Yenidoğanın vücut ağırlığını ölçerken şapka ve alt bezi dışında üstündeki diğer giysileri çıkartılmalı.Yenidoğanın düşme riskine karşı ölçüm iki kişiyle birlikte yapılmalıdır.2500-4000 kg arası miadında doğan yenidoğan için normal değerdir. İlk bir hafta içerisinde yenidoğan vücut ağırlığının %5-%10 unu kaybeder.Bu kaybın fizyolojik bir kayıp olduğu,bebeğin emmeye devam ettiği sürece yaklaşık on günde tekrar doğum ağırlığına ulaşacağı evebeynlere söylenmelidir.Ölçme işlemi bittikten sonra ölçümler kaydedilmelidir.
Fiziksel ölçümlerden sonra yenidoğanın vital bulguları da ölçülmelidir.
- Yenidoğanın vücut sıcaklığı 36,5-37,4 değerleri arasında olmalıdır.
- Yenidoğanın solunum sayısı 30-60/dk yenidoğan solunumunda fizyolojik apne görülebilir.Nedeni ise yenidoğanın solunum sisteminin immatür olmasıdır
- Yenidoğanın rutinde kan basıncı ölçümü yoktur
- Yenidoğanın nabzı farklı noktalardan ölçülmelidir. Femoral erterden nabız alınmaması aort koarktasyonunu düşündürmelidir. Yenidoğanın nabız ölçümü 100-160/dk
İnspeksiyon yüntemiyle yenidoğanın genel görünümünü değerlendiririz
Postür pozisyon:fizyolojik fleksiyon, lanugo, verniks kazeoza-eğer rengi yeşilse MBAS riskini düşünmeliyiz-cilt pembe mi – akrosiyanoz, siyanoz- doğum travması açısından gözlem yapılmalıdır.Yenidoğan cildinde desquamasyon adı verilen dökülmeler,konak,milialar gözlenebilir. Yenidoğan aknesi sıkılmamalıdır, Yenidoğan cildinde kapiller vasküler dilatasyon ile ilişkili telenjiektazik benler, çilek hemanjiomu, şarap lekesi görülebilir. Ebeveynlere geçici olduğu ve telaşa kapılmamaları gerektiği konusunda bilgi verilmelidir. Melanosit kümelerinin-pigmentasyon artışına bağlı olarak mongol lekeleri de görülebilir. Başta doğum şekline bağlı olarak kaput suksadenum görülebilir. Sefal hematom varlığı değerlendirilmeli fontaneller ölçülüp kayıt edilmelidir. Gözlerde, kulaklarda, ağızda herhangi bir asimetri var mı yok mu diye kontrol edilmelidir.
Yenidoğan sistem değerlendirmesi;
- ÜRİNER SİSTEM
Yenidoğan doğumdan sonra ilk 24 saat içinde idrarını ilk 48 saat içinde ise gaitasını yapmalıdır.Genitaller ödemli olabilir.
- NÖROLOJİK SİSTEM
Reflekslerin zayıflığı, simetrik olmayışı, refleks yanıtının yokluğu değerlendirilmelidir.
Değerlendirmeler santral sinir sistemde sorunun olup olmadığının, travmatik doğum, servikal brakial pleksus hasarı, klavikula kırığı var mı gibi sorulara cevap verir
- KARDİYOVASKÜLER SİSTEM
Anne karnında dolaşımı üç şant ve plasenta sağlar umblikal kordun klemplenmesiyle birlikte fetal dolaşım sona erer. Yenidoöanda periferal dolaşım yavaştır bu nedenle akrosiyanoz görülmesi normaldir. Ductus Arteriozus,Ductus Venozus ve Foramen Ovale ilk solunumla birlikte kapanmaya başlar. Yenidoğanda kalp sesleri dinlendiğinde üfürüm, murmur duyulması beningdir foramen ovalenin bir yaşına kadar kapanmaması nedeniyle ama bu yenidoğanları takip etmemiz gerekir.
- SOLUNUM SİSTEMİ
pCO2 artması,pO2 azalması ve duyusal uyaranlar solunumu başlatır. Yenidoğan solunumunda fizyolojik apne görülebilir.
- HEMATOLOJİK SİSTEM
80-100 ml kan volümü ,Yenidoğanda fizyolojik sarılık ilk 24 saatten sonra başlar ilk olarak burun kökünde ve gözlerde görülür. İlk 24 saatte görülen sarılık patolojiktir.
Sistem değerlendirmesinden sonra ebeveynlere yenidoğanın durumu hakkında bilgi verilir. Ebeveynler işitme ve görme taramasına yönlendirilir. NTP guthrie testi uygulanır. Ailenin merak ettiği sorular cevaplanır. Yenidoğanın bakımı, anne sütü ve emzirme, hastaneye başvurulması gereken durumlar,aile planlaması gibi konularda eğitim verilir eğer yenidoğanın sağlık durumunda herhangi bir problem yoksa normal doğumdan 24 ,sezaryenden 48 saat sonra taburculuk gerçekleşir.
Eda Nur Varılmaz
Mersin Üniversitesi Ebelik 3.sınıf
Linkedln: https://www.linkedin.com/in/eda-nur-var%C4%B1lmaz-b6b028265
