Herkese merhaba! Öncellikle nasılsınız,umarım iyisinizdir.Bu yazı da ele alacağım konu ile karşınızda olduğum için çok mutluyum çünkü ilgimi en çok çeken konulardan biri.
Bugün size endodontide sık karşılaşılan komplikasyonlardan bahsedeceğim ama öncellikle endodonti kavramından bahsetmek istiyorum.
Endodonti nedir?
Ana bilim dalı, diş pulpası olarak tanımlanan dişin iç kısmındaki damar ve sinir gibi canlı dokuların yanı sıra dişin kendisini çevreleyen dokularda oluşan hastalıkların tanı ve tedavisiyle ilgilenir.Endodonti bölümü hekimleri temel olarak kişinin doğal dişlerini korumayı hedefler.Endodonti kliniğinde,çürük,kırık,enfeksiyon ve travma gibi nedenlere bağlı olarak diş pulpasında ve çevre dokularda oluşan hasarı tedavi eder.
Diş hekimleri endodontik tedavilerin aşaması olan teşhis, vaka seçimi, tedavi planı, giriş kavitesi preparasyonu, kanalların temizlenmesi ve şekillendirilmesi, kanalların doldurulması ve post preparasyonu sırasında birçok problemle karşılaşabilir. Endodontik tedavi uygulanmadan önce de, yanlış tanı nedeniyle başarısızlıklara neden olunabilmektedir. Hekimin, klinik ve radyografik gözlemler ve hastanın temel şikayetlerine dayanarak en doğru tanıya ulaşması zorunluluktur.
Gelin hep birlikte oluşan problemlere bakalım.
- 1. Anestezi sırasında oluşabilecek komplikasyonlar
Endodontik tedaviye başlamadan önce lokal anestezi yaparken, enjektör içerisindeki sıvının karıştırılması sonucu yanlış maddenin enjekte edilmesi ciddi komplikasyonlar doğurabilmektedir. Hastada ani şişlik, şiddetli ağrı ve ciddi alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Hastaya, antibiyotik, analjezik ve antihistaminik reçete edilmeli, ilk gün soğuk kompres, takip eden günlerde ise ılık kompres uygulaması anlatılmalı ve hasta takibe alınarak dental işlemler bekletilmelidir. İrrigasyon için özel olarak üretilmiş enjektörlerin kullanılması bu karışıklığın ortaya çıkmasına engel olacaktır.
Ayrıca aşağıdaki nedenlerden biri veya bunların kombinasyonları sonucunda anestezide başarısızlık meydana gelir:
- Anestezik solüsyonun yanlış yere depolanması
- Anestezik maddenin dozunun az olması
- Yanlış teknik uygulanması
- İntravasküler enjeksiyon
- Bireyin anestezik maddeye karşı olan cevabındaki değişiklikler
- 2. Giriş kavitesi preparasyonu sırasında oluşan komplikasyonlar
Giriş kavitesi preparasyonunu, kanal aletlerinin pulpa odası ve dolayısıyla pulpa kanallarına doğrudan ve en kısa yoldan, olabildiğince dik doğrultuda, pulpa odası duvarlarına temas etmeden ve takılmadan, pulpa duvarları tarafından bükülmeye zorlanmadan kanalın ilk kurvatürüne kadar ilerletilmesini sağlayacak şekilde oluşturmak önemlidir. Endodontik tedavi sırasında görülen uygulama hatalarının önemli bir kısmı giriş kavitesinin uygun boyut ve şekillerde açılmamasından dolayı oluşmaktadır. En sık yapılan hatalardan biri ise giriş kavitesinin normalden oldukça küçük açılmasıdır. Bu durum özellikle;
– Pulpa boynuzlarının olduğu bölgelerde doku artıklarının kalmasına,
– Dişte renk değişimlerine,
– Bazı kanallara girilememesine,
– İlave kanalların tespit edilememesine yol açar.
- Kanal preparasyonu sırasında oluşabilecek komplikasyonlar
Giriş kavitesi preparasyonlarında olduğu gibi, kök kanallarının temizlenip şekillendirilmesi sırasında da prosedürlere yeterince dikkat edilmemesi biomekanik kök kanal preparasyonu sırasında komplikasyonlara neden olmaktadır.
- a. Basamak oluşması:
Basamak kök kanal duvarında yaratılan ve aletlerin apikal bölgeye ulaşmasına engel olan yapay düzensizliklerdir. Basamak oluşmasının nedenleri:
Kök kanallarına direkt girişe izin veren uygun bir giriş kavitesinin oluşturulmaması
- Kök kanal yönünün doğru tespit edilmemesi
- Kök kanal uzunluğunun doğru saptanmaması
- Kanal içerisinde aletin aşırı zorlanması ve sıkıştırılması
- Eğimli kanallarda kanal ebatlarına göre çok büyük olan paslanmaz çelik aletlerin kullanılması
Şelasyon ajanlarının aşırı kullanılması
- Kırık kanal aletini kanaldan çıkarmaya çalışırken
- Yeniden kanal tedavisinde kök kanal dolgusunun çıkartılması sırasında
- Kalsifiye kök kanallarının preparasyonu sırasında basamak oluşabilir.
- b. Kanalın debrislerle tıkanması:
Tıkanma, daha önce açık olan kök kanal sisteminde apikal sıkışma veya apikal stop’a ulaşılmasına engel olan bir durumdur. Dentin talaşlarının yol açtığı ve daha çok eğri kanalların genişletilmesinde çalışma boyu kayıplarına neden olan bir hatadır.Kanal kurallara uygun bir şekilde temizlenmiş ise, tıkanmanın prognoza etkisi hiç ya da çok azdır. Kanal tam temizlenmeden tıkanmış ise iyileşme kötü yönde etkilenir. Vital pulpalı dişler nekrotik pulpalı dişlerden daha iyi prognoza sahiptir. Kanal preparasyonu süresince dentin debrislerini uzaklaştırmak için devamlı irrigasyon yapılmalıdır. Kanal aletlerinin kullanımında aşırı basınç ve rotasyon hareketlerinden kaçınılmalı, kanal kuru iken genişletilmemelidir.
- c. Kanalda alet kırılması:
Kök kanalında alet kırılması endodontide sıklıkla rastlanan ve çözülmesi gereken çok ciddi bir sorundur. Genelde kırılmış aletlerin çıkarılması zor bir işlemdir. Kırık aleti çıkarmaya çalışmak; basamak oluşumu, aşırı genişletmeye bağlı kanal perforasyonu ve kök kanalının taşınmasına neden olabilmektedir.
Kırık parça kökün koronel 1/3’ünde ise:
Eğe ve reamerın kanalda sıkışmasından sonra çevrilmeye çalışılmasıyla oluşan ve en kolay çıkarılabilen kırıklardır. Kırık aletin koronale yakın kısmı görünür hale getirilene kadar giriş kavitesi yeniden düzenlenir. Daha sonra kırılan enstrümanı çıkarmak için Stieglitz pensi veya eğe ekstraktörü veya Castroviejo enstrümanı kullanılır.
Kırık parça kökün orta 1/3’ünde ise:
Kanalın orta üçlüsünde bulunan kırık bir aletin çıkarılması kanalda aşırı derecede genişletmeyi gerektirir. Bu işlem kökün zayıflamasına neden olabilir. Bu nedenle küçük numaralı bir eğe veya reamer kullanılarak kırık parçanın yanından geçilmeye çalışılır. Kanal oval veya düzensiz şekilli ise kolaylıkla by-pass (yanından geçme) yapılabilir.
Kırık parça kanalın apikal 1/3’ünde ise:
Apikalde kırılan bir parçanın daha apikaline ulaşılabilmesi ancak sınırlı sayıda vakada mümkün olmaktadır. Apikale geçiş uğraşıları veya fragmanın çıkarılması işlemleri sıklıkla perforasyona neden olmaktadır. Buna karşılık fragmanın koronal bölümündeki normal genişletme ve irrigasyon işlemleri ve sonradan fragmanın yerinde bırakılarak kanalın doldurulması uygun bir prognoz göstermektedir. Diş uzun süreli takibe alınır. Kırık parça kök kanal dolgusunda apikal dolgunun bir bölümü olarak düşünülür. Böyle tedavilerin başarısı fragmanın oluşturduğu tıkamanın niteliği ile yakından ilgilidir. Eğer tıkama zayıfsa, tedavi başarısız olmuşsa veya hasta ile koordinasyonun sağlanamayacağı koşullarda periapikal cerrahi ve retrogat dolgu ile apikal tıkamanın elde edilmesine çalışılır.
- 4. Aletlerin yutulması ve aspire edilmesi:
Rutin diş hekimliği işlemleri esnasında oluşabilecek komplikasyonlardan birisi de yabancı cisimlerin aspirasyonu veya yutulmasıdır. Yutulan alet bir kanal enstrümanı veya köşeli parsiyel bir protez olduğunda perforasyon ihtimali belirir. Bunun sonucunda peritonit, septisemi, yabancı cisim granulomu, abse ve fistül gelişimi veya aletin vücudun başka bir bölümüne hareketi gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Bununla beraber aspire edilen yabancı cisimlerle solunum yollarının parsiyel veya total olarak tıkanması, beyin hasarları, ölüm veya pulmoner enfeksiyon gibi ciddi komplikasyonlar oluşturabilir. Yutulan cisimler sindirim sisteminin çeşitli bölgelerinde yabancı cisim reaksiyonuna neden olabilir.
- 5. Kanalların yıkanması sırasında oluşabilecek komplikasyonlar
Kök kanal sisteminin kemomekanik preparasyonunda salin, hidrojen peroksit, alkol, serum fizyolojik, klorheksidin ve sodyum hipoklorit gibi birçok yıkama solüsyonu kullanılmaktadır. Herhangi bir yıkama solüsyonu, toksisitesi ne olursa olsun periradiküler dokulara gönderilmesi sonucu komplikasyon oluşturma potansiyeli bulunmaktadır. Ani şiddetli ağrı ve şişlik intersitisyel hemoraji ve ekimoz ile karakterizedir. NaOCl yanlışlık ile maksiler sinüse taşırılırsa, uzun dönemde parestezi, skar oluşumu ve kas güçsüzlüğü meydana gelebilir. NaOCl sinüs içerisine taşırılırsa, sinüs hemen kanal yoluyla en az 30 ml steril su ya da tuzlu su ile yıkanmalıdır ve hasta KBB (Kulak burun boğaz) uzmanına gönderilmelidir. Doku içerisine yıkama solüsyonunun taşırılmasının uzun süreli etkileri parestezi, skar dokusu ve kas zayıflığıdır. Dolayısıyla komplikasyonun tamiri ne kadar erken yapılırsa prognoz o kadar iyi olur.
- 6. Kanalların doldurulması sırasında oluşabilecek komplikasyonlar
- Eksik ya da taşkın doldurma: Büyük taşkınlıklar semptomlara ve tedavinin başarısız olmasına yol açar. Bu olaya en çok apikal konstriksiyonu bozan apikal perforasyon yol açar. Genişletme sırasında iyi bir apikal stop oluşturulamaması da diğer bir etkendir. Tedavinin başarısızlığında taşan dolgu maddesinin irritasyonundan çok apikal bölgedeki sızdırmazlığın sağlanamaması etkendir. Kanal dolgusunun taşmasının diğer nedenleri ise çalışma boyunun yanlış saptanması, ana konun doğru seçilememesi ve patın yüksek devirli lentülo ile kanal içine gönderilmesi sonucu ortaya çıkar.
- Sinir parestezisi: Sinir parestezisinde lokal ve sistemik faktörler vardır. Lokal faktörler içinde, kanal tedavisi sırasında meydana gelen taşkın kanal dolguları ve/veya taşkın preparasyonlar, inferior alveolar sinir yaralanmaları gibi komplikasyonlar yer almaktadır. Meydana gelen sinir hasarı geçici veya kalıcı olabilir. Parestezi oluşumu, hekimin etken faktörlerden olabildiği kadar uzak durması ile
- Vertikal kök kırıkları: Vertikal kırıklar, kanalları eğeleme, doldurma ve post boşluğunun hazırlanması esnasında oluşabilmektedir. Vertikal kök kırığı meydana gelirken aniden ortaya çıkan çatırtı sesi ve hastanın ağrı ile reaksiyon vermesi neticesinde tespit edilebilir. Uzun süreli vertikal kırıklarda gözyaşı damlası şeklindeki radyolüsent görüntü, ayrıca kanal dolgusu ile diş kökü arasında derin bir periodontal aralığın izlenmesi teşhisi kolaylaştırır. Vertikal kök fraktürleri çok kötü bir prognoz sergiler ve genellikle vakaların tedavi edilmesi mümkün olamamaktadır. Dişin çekimi uygun bir tedavi seçeneğidir.
Şimdilik benden bu kadar arkadaşlar .Bu kadar önemli bir konuyu kısa kesmek istemedim .Tedavi esnasında yaşanan sık problemleri ve çözüm yolları ile birlikte yazmış bulundum artık nasıl kaptırdıysam kendimi. Umarım sizi sıkmamışımdır sıktıysam da şimdiden özür dilerim.
Bir başka konuda görüşmek üzere!
KAYNAKÇA
https://www.medicalpark.com.tr
Dilan İzgi
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Diş Hekimliği 3. Sınıf
