Besin ve İlaç Etkileşimleri: Sağlığınızı Tehlikeye Atan Görünmez Riskler
Herkese merhaba, bu yazımıza biraz daha dikkat çekmek için oldukça ciddi bir giriş yaptım. Çünkü bu konu günümüz insanlarının ilaç kullanırken en az dikkat ettiği ve aslında en çok dikkat etmesi gereken mevzulardan biri.
Polifarmasinin yani çoklu ilaç kullanımının en yaygın olduğu dönemde yaşayan ilaç kullanıcıları olarak, zaten kullandığımız ilaçlar birbiriyle etkileşirken bir de besinlerle etkileşince ortaya bambaşka tablolar çıkmakta. Bu tabloların vücudumuz üzerindeki hasarını en aza indirmek için bu yazı büyük bir önem taşıyor. Lütfen bu yazıyı dikkatli okuyalım ve ilaç kullanırken her zamankinden daha dikkatli olalım.
Günlük hayatta vücudumuzda ağrı hissettiğimizde ve bu ağrı bizim yaşamımızı etkileyecek düzeye geldiğinde ağrı kesicilere sarılırız. Şu ana kadar herkes en az birkaç kere ağrı kesici içmiştir. Çok ağrı kesici tüketen bir yakınınızdan hiç ‘’Bu ağrı kesici bana çok hafif geliyor.’’ ya da ‘’ Bu ağrı kesici bana hiç etki etmiyor.’’ cümlelerini duydunuz mu? Bir kısmınızın duyduğunu düşünerek devam edelim. Ağrı kesiciler aslında ağrının olduğu bölgeyi tedavi etmezler, sadece ağrı kanallarını kısa süreliğine bloke ederek ağrıya olan duyarlılığınızı azaltırlar. Yani bir ağrı kesicinin sizin kullanımınız açısından etkisini belirleyen belli başlı özellikler vardır. Etki süresi ve dozu gibi.
Herkesin bildiği bir ağrı kesiciden yani Parasetamolden örnek verelim. En basitinden başınız ağrıdığında ilk aklınıza gelen ağrı kesici Parasetamol yani Parol dur. Peki, Parol içtikten sonra ağrı kesiciyi kafein ile destekleyip emilimini arttırabileceğinizi biliyor muydunuz? Mesela baş ağrısı çeken bir hasta Parol içtiğinde 6/10 etki görüyorsa, kahve tüketimi olan bir hasta ağrı kesiciden 8/10 etki görür. Çünkü kahvedeki kafein ağrı kesicinin emilimini arttırır. Yani ağrım geçmedi deyip 1 tane daha ağrı kesici atıp karaciğerinizi yormaktansa kahve ile ağrı kesicinin etkisini destekleyebilirsiniz. İşte bu gibi ilaç besin etkileşimleri sağlık için çok önemli ipuçları taşır. Tabi ki bu durumun olumsuz örnekleri olumlu örneklerinden daha fazla, örneğin; çok süt ürünü tüketen biri tüketmeyen birine göre kullandığı demir ilaçlarından daha az etki görür. İşte bu yazıda dikkat etmeniz gereken besin ilaç etkileşimlerini araştırma ve makalelerden yola çıkarak ele alacağız. Hem kendiniz için hem de çoklu ilaç kullanımı olan bir yakınınız için bu yazıyı dikkatle okumanızı tavsiye ediyoruz.
(Bir eczacılık öğrencisi olarak ilaç adlarından değil etken madde adlarından yararlanacağım. Bu yüzden kullandığınız ilacın adını görmediğinizi düşünmeyin ve ilaç adının altında yer alan etken maddeleri referans alın lütfen .)
- ANTİBİYOTİKLER
Oral yolla kullanılan Penisilinler ile Eritromisin, asitli besinler ile birlikte kullanılmamalıdır.
Siprofloksasin grubu antibiyotikler, kalsiyumca zengin besinler ile aynı anda kullanılmamalı, en az 2 saat arayla alınmalıdır. Kafein ile beraber alınması durumunda uyarılabilirliği artar. Kafein kan konsantrasyonunu arttırabilir.
Tetrasiklin grubu antibiyotikler, kalsiyum ve demirce zengin besinler ile aynı anda kullanılmamalı, en az 2 saat arayla alınmalıdır çünkü bu besinler (mandıra ürünleri) ilaç emilimini azaltır.
- ANTİDEPRESANLAR
Moklobemid grubu antidepresanlar, Tiramince zengin besinler ile (Eski peynir, fermente edilmemiş sosis, sucuk, distile edilmemiş alkollü içecekler(şarap vb. gibi),incir, bakla, lahana turşusu, soya sosu ürünleri, bazı biralar, avokado, tavuk veya dana ciğeri…) birlikte kullanılmamalıdır.
- NSAİİ
Asetaminofen (Parasetamol) pektin içeren besinlerle kullanılırsa emilim gecikir, ancak kafeinle kullanımında emilim artar.
- ANTİENFLAMATUAR
Sülfasalazin grubu antienflamatuarlar, folik asitçe zengin besinler ile birlikte kullanılmamalıdır.
Asetilsalisilik asit grubu antienflamatuarlar, folik asit, C vitamini ve demirce zengin besinler ile birlikte alındığında etkilerinde azalma görülür.
- ANTİFUNGAL İLAÇLAR
Triflucan türevi antifungal ilaçların, süt ve yoğurt gibi besinlerle birlikte alındığında etkileri azalır.
- ANTİNEOPLASTİK İLAÇLAR (ANTİKANSER)
Bu grup ilaçlar ile greyfurt birlikte tüketilmemeli, , en az 2 saat arayla alınmalıdır.
- ANTİKOAGÜLANLAR
Varfarin gibi antikoagülanlar ile K vitaminince zengin besinler bir arada tüketilmemelidir.
- ANTİKONVÜLZANLAR (ANTİEPİLEPTİKLER)
Fenitoin, Fenobarbital ve Valproik asit gibi antikonvülzanlar, K ve D vitamini içeren besinler ile etkileşime girmektedirler.
- BENZODİAZEPİNLER
Diazepam, Lorazepam gibi Benzodiazepinler, greyfurt ile birlikte tüketilmemelidir.
- BRONKODİLATÖRLER
Teofilin, Terfenadin gibi bronkodilatörler, greyfurt ile birlikte tüketilmemelidir. Yüksek yağlı besin ve greyfurt suyu Teofilinin biyoyararlanımını (yani ilacın emilim hızı ve derecesini) arttırırken, yüksek protein ve karbonhidratlı diyet emilimi azaltır, kafein ise Teofilinin toksisite riskini arttırır.
- DEMİR PREPARATLARI
Demir preparatları, kalsiyumca zengin besinler ile aynı anda kullanılmamalı, en az 2 saat arayla alınmalıdır.
- DİÜRETİKLER
Spironolakton gibi diüretikler, potasyumca zengin besinler ile birlikte alınmamalıdır.
- KALP İLAÇLARI
Digitoksin gibi kardiyak glikozitler, meyan kökü ile birlikte tüketilmemelidir.
- KORTİZONLU İLAÇLAR
Dekort, Prednol gibi kortizonlu ilaçlar, şeker, tuz ve süt gibi besinler ile birlikte tüketilmemelidir.
- LAKSATİFLER
Laksatifler süt ile birlikte tüketilmemelidir.
- TİROİD İLAÇLARI
Soya fasulyesi, şalgam ve lahana gibi besinler, tiroit hormonu içeren ilaçların aktivitelerini inhibe eder. Greyfurt suyu Tiroksin ve Levotiroksin’in emilimini geciktirir.
- ANTİARİTMİK İLAÇLAR
Amiodaron gibi antiaritmikler kullanılırken kafein kullanmak kalp ritmini düzensizleştirir ve taşikardi yapar, greyfurt ise ilacın serum konsantrasyonunu arttırır ve istenmeyen etkilere yol açar.
- ANTİHİSTAMİNİK İLAÇLAR
Cetirizin, Loratadin, Difenhidramin meyve suları ( Elma, portakal, greyfurt suyu) ile beraber kullanılırsa biyoyararlanım azalır. (küçük bir dipnot; Yani Cetryn şurup içen çocuklarınıza şurup tadını sevmediği için meyve suyu içmesi konusunda izin verirseniz korkarım pek bir etkisi olmayacaktır.)
- MİDE İLAÇLARI (Proton Pompa İnhibitörleri)
Esomeprazol, Yüksek yağlı besin ile alınırsa biyoyararlanımı azalır.
Lansoprazol besinle beraber kullanılırsa asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım azalır.
Ranitidin, Famotidin, Simetidin ve Nizatidin kafeinle beraber kullanılırsa mide mukozasını irrite edebilir.
- VİTAMİNLER
C-vitamini ilaçları süt ile aynı anda kullanılmamalı, en az 2 saat arayla alınmalıdır.
- GREYFURT SUYU
Greyfurt suyu, özellikle ilaçların büyük bir çoğunluğunun metabolizmasından sorumlu olan CYP3A4 enziminin aktivitesini inhibe eden Furanokumarin türevi bileşikler içermektedir. Dolayısıyla bu enzim tarafından metabolize olan ilaçlar ile birlikte kullanılmamalıdır.
- KAYNAKÇA
- Bayraktar-Ekincioğlu A, Demirkan1 K. Besin ve Besin Ögesi ile İlaç Etkileşimleri. Bes Diy Derg [Internet]. 15 Ağustos 2014 [a.yer 04 Şubat 2025];42(2):154-9. Erişim adresi: https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/179
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/378423
- http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/istanbultip.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2014/02/%C4%B0la%C3%A7-Besin-Etkile%C5%9Fim-Listesi.pdf
- https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/75287/mod_resource/content/0/%C4%B0la%C3%A7-ila%C3%A7%2C%20ila%C3%A7-besin%2C%20ila%C3%A7-%C3%A7evresel%20kimyasal%20etkile%C5%9Fmeleri%20II.pdf
Şeyma Karakaş
Süleyman Demirel Üniversitesi Eczacılık Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
🔬 Bu zirvede neler mi var? Eczacılık sektöründeki yenilikler ve gelecek trendleri, Akademisyenler, klinik eczacılar ve sektör liderleri ile söyleşiler, Kariyerine yön verecek ipuçları ve network fırsatları, Çekilişler ve sertifikalı katılım fırsatı
🚀 Geleceğin başarılı eczacıları arasında yer almak için hemen kayıt ol! Kontenjan sınırlı!
📢 Sen de bu büyük buluşmada yerini al, mesleki geleceğini şekillendir! 💙
