Fizyolojik ve Psikojenik Ses Terapisi
Ses bozuklukları; bireyin sesini üretme, kontrol etme veya kullanma yeteneğinde ortaya çıkan sorunlardır ve farklı sebeplerle ortaya çıkabilir. Ses bozukluğunun kaynaklandığı nedene göre terapi yaklaşımları değişiklik gösterir. Ses terapisinde amaç , sesin davranışsal birtakım yöntemler kullanarak kişinin sesini doğru kullanmasını sağlamaktır.
Biz bu yazımızda fizyolojik ve psikojenik terapi teknikleri ele alacağız.
FİZYOLOJİK SES TERAPİSİ:
Ses mekanizmasının fizyolojisini doğrudan değiştirmek veya modifiye etmek için tasarlanmış ses terapisi programlarını içerir. Normal ses üretiminde solunum sistemi tarafından sağlanan hava akımı ile ses sistemini oluşturan respirasyon, fonasyon ve artikülasyon mekanizmaları arasındaki koordinasyona bütüncül olarak yaklaşır. Bu fizyolojik dengedeki herhangi bir sorun ses bozukluğuna neden olabilir. Fizyolojik terapi yöntemlerinden bazıları şunlardır:
PhoRTE : LSVT terapisinden uyarlanan egzersizin temelinde laringeal kas aktivitesi arttırılarak subglottal basınç, ses yüksekliği ve ses kalitesinde iyileşme hedeflenir. Dört basamaktan oluşur;
- Yüksek sesle /a/ fonasyonu ile sürdürülmüş maximum fonasyon üretmek
- Tüm perde aralığında yüksek sesle yükselen ve alçalan perde kaymaları ile /a/ üretmek
- Yüksek şiddet ve perdede bir ses kullanarak ifadeler üretmek
- Yüksek ve alçak perdede ses kullanarak aynı cümleleri üretmek
Lee Silverman Voıce Treatment ( LSVT ) : Temelinde parkinsonla ilişkilendirilen hipofonksiyonel ses için geliştirilmiş bir tekniktir ve bu tekniğin uygulanması eğitimli ve sertifikalı terapistler tarafından sağlanır. 5 temel prensibi vardır:
-
- Bireyler yükek sesle düşünmeli
- Konuşma için efor yüksek olmalı
- Yoğun terapi programı
- Kişiler ses şiddetini tekrar ayarlamalı
- Gelişmeler ilerlemeyle ölçülmeli
Vokal Fonksiyon Egzersizleri : Stemple tarafından geliştirilen bu egzersizin amacı ses üretimi için dengeli hava akımı sağlamak ve larenks kaslarının güçlendirilerek daha sağlıklı ses üretimini sağlamaktır. Bu egzersizler hem genç hem yaşlı bireylerde ses problemlerinin iyileştirilmesinde büyük katkı sağlar. 4 basamaktan oluşur ;
- Isınma çalışmaları (warm-up exercises): Isınma çalışmalarında vakadan /i/ sesini uzatabildiği kadar uzatması istenir.
- Germe çalışmaları (streching exercises): Dudak ya da dil trili veya /o/ sesi ile vakanın en kalın ses perdesinden en ince ses perdesine çıkmasını içermektedir.
- Kısalma (contracting exercises): Germe çalışmalarının aksine vakanın dudak ya da dil trili veya /o/ sesi ile en ince ses perdesinden en kalın ses perdesine inmeyi içermektedir.
- Güçlendirme çalışmaları (low-impact adductory exercises): Isınma çalışmaları ile aynı amacı taşıyan bu egzersizde vakanın do, re, mi, fa, sol (C, D, E, F ve G) notalarında /o/ sesini uzatabildiği kadar uzatmasını içermektedir.
Rezonant Ses Terapisi : Sesin ön odaklı olarak üretilmesini hedefler. Bu terapi yönteminde ağız içinde yoğun olarak hava basıncı oluşur ve bu da yüz kemiklerinde , ağız ve burun bölgesinde titreşim yaratır. Böylelikle ses kıvrımları üzerindeki basınç en az seviyede olur ve kolay fonasyon sağlanır.
Yarı Tıkalı Ses Yolu Egzersizleri ( SOVTE ) : Temel amacı sesleme esnasında ses kıvrımları üzerindeki baskıyı en aza indirmektir. Bu egzersizler temelde ses yolunun daraltılmasıyla gerekleştirilir. Ses yolu daraltılması dil, dudak veya her ikisinin de kullanılarak ağız bölgesinin kısıtlanmasıyla gerçekleştirilir. Hummıng, Y-Buzz, pipet fonasyonu egzersizi , dil veya dudak trili esnasında sesleme yapma, yüksek ünlüleri sürdürme bu egzersizlerden bazılarıdır.
Aksan Yöntemi : Pulmoner çıkışı ve glottik etkinliği artırmak, aşırı kas gerginliğini azaltmak ve fonasyon sırasında titreşim modelini normalleştirmek için tasarlanmıştır. Kademeli olarak okuma, monologlar ve karşılıklı konuşma yoluyla ilerlenir.
PSİKOJENİK SES TERAPİSİ :
Psikojenik ses bozuklukları ; stres, anksiyete veya travma gibi psikolojik faktörlerin normal ses fonksiyonuna engel olmasından kaynaklanır. Ses terapisiyle beraber gerekli görüldüğünde psikolojik destek sağlanmalıdır.
Mutasyonel Falsetto : Erkeklerde puberfoni, kadınlarda ise juvenile rezonans bozukluğudur. Ergenlikle birlikte larenks depreşe olur ve ses kalınlaşır. Herhangi bir sebeple ses kalınlaşmaz ise mutasyonel falsetto görülür.
Terapisi ; öksürme, gülme , ağlama , boğaz temizleme ve gargara yapmak gibi vejetatif sesler üretilerek kişinin gerçek sesini bulması sağlanır. Diğer bir teknik, hedef sesi bulmak için larenks tiroid kıkırdaktan kavranır ve deprese edilir, erkek larenksi buna daha uygundur.
Fonksiyonel Afoni : “fısıldayarak konuşma” görülür ancak konuşmanın ritmi ve prozodisi korunur. Etiyolojisi ses bozukluğu sonrası uzun süreli ses istirahati, hastalık veya psikolojik nedenler olabilir.
Terapisi ; bireyin sesini bulması için non-speech phonatıon ( öksürme, boğaz temizleme, hımmlama, inhalasyon fonasyon) kullanılır. Bunun dışında kendi sesini duymuyorken okuma yapması istenebilir (işitsel maskeleme).
Fonksiyonel Disfoni : Fiziksel yada organik bir neden olmaksızın ses problemi görülür.
Terapisinde ; vokal fonksiyon egzersizleri veya fasilitasyon teknikleri (gevşeme, vokal hijyen, respirasyon eğitimi) kullanılabilir.
Somatizasyon Disfonisi : Kişi ses bozukluğunun ötesinde larengeal ağrı, omuz/boyun ağrıları, nefes azlığı, aşırı vokal yorgunluk gibi konversiyon (psikolojik savunma mekanizması) semptomlarını gösterir. Bu disfoninin yönetimi için altta yatan emosyonel-psikolojik sorunların çözülmesi gerekir.
KAYNAKÇA
1.Topbaş,Maviş,Selvi Balo,İyigün Uzungöz (ed.): Kuramdan Uygulamaya Klinik Dil ve konuşma terapisi
2.Robert E.,Owens,JR.,Kımberly A., Farınella, Çev.Ed.Prof.Dr.S.TOPBAŞ : İletişim Bozukluklarına Giriş
3.https://www.asha.org/practice-portal/clinical-topics/voice-disorders/?srsltid=AfmBOoqhFNV0EBecDMCH-MbILvEYJfwT3GAxRwPY19B4bw1tFuRYHWbl
Seda Gökalp
Fenerbahçe Üniversitesi Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
