Cerrahi Hasta Bakımında Etik İlkeler: Hemşirelerin Karşılaştığı Zorluklar
Selamlar. Ben İntörn Hemşire Hanne. Bugün sizlerle cerrahi hasta bakımındaki etik ilkelerden ve hemşirelerin karşılaştığı zorluklardan bahsedeceğiz.
- Etik ve Ahlak Kavramları
Etik; yarar, iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi kavramları inceleyen, bireysel ve grupsal davranış ilişkilerinde neyin iyi, neyin kötü olduğunu belirleyen ilkeler, değerler ve standartlar sistemidir. Ahlak ise, belli bir toplumun belli bir döneminde bireyler ve gruplar tarafından takip edilen davranış kurallarıdır. Etik, ahlakın kurallarını temellendiren felsefi bir disiplindir. Ahlak ise toplumdan topluma değişebilen, değişik gruplara göre farklılıklar gösterebilen kurallar dizgesidir.
- Meslek ve Etik
Bir uğraşın meslek sayılabilmesi için belirli ölçütlere sahip olması gerekir. En temel ölçüt, verilen hizmetin insanlık için vazgeçilmez olması ve toplum refahını sağlamasıdır. Profesyonel bir meslek için gereklilikler:
-
- Yapılan işin önemsenmesi,
- Yüksek düzeyde eğitim alınması,
- Yardım etme isteğiyle motive olunması,
- Örgütlenme ve ortak değerlere sahip olunması,
- Sorumluluk alma ve karar verme becerisine sahip olunması.
Bu nedenle, hemşirelik mesleği de etik ilkelerle yakından ilişkilidir.
- Cerrahi Hasta Bakımında Etik İlkeler
1.Özerklik İlkesi: Bireyin kendi kendini yönetmesi anlamına gelmektedir. Bu terim çoğu zaman bağımlılık, baskı, paternalizm, düşüncesizlik ve alışkanlık gibi istenmeyen durumların zıddı olarak kullanılmaktadır. Özerklik terimi, bireyin yaşamını etkileyen konular hakkında tercihler yapabilme özgürlüğüne sahip olması anlamına gelir.
2.Yararlılık İlkesi: Yararlı olmak edimi, tıp etiği içerisinde başkalarına yardım etmeyi ve yararlı olmayı yükümlülük durumuna getiren “yararlılık ilkesi” biçiminde karşımıza çıkmaktadır. Yararlılık ilkesi kötü ve zararlı şeylerin önlenmesini gerektirir. Yarar sağlama kavramı, yarar zarar açısından yapılacak bir değerlendirmeyi içerir. Yararlılık ilkesinin üç temel özelliği vardır; iyilik yap ya da iyiliği destekle, zararı engelle, kötülüğü ve zararı ortadan kaldır.
3.Zarar Vermeme İlkesi: Zarar vermeme ilkesi, kuşkusuz bir noktada, yararlılık ilkesiyle paralellik gösterir. Bu ilke hastalara zarar vermekten kaçınacak bir şekilde hareket edilmesini gerektirir. Bu ilkenin içinde kasıtlı zarar, zarar riski ve yarar verme eyleminin gerçekleşmesi sırasında ortaya çıkan zararlar bulunmaktadır.
4.Adalet İlkesi: Toplum yaşamında her bireyin yararına olan özgürlük-fırsat, gelir-esenlik gibi değer ve imkânların eşit biçimde dağıtılmasıdır. Adalet ilkesi tıp etiğinde bireylere adil, eşit ve uygun tedavinin sağlanması anlamına gelen bir etik ilkedir.
5.Sadakat: Sadakat, verilen sözleri tutmak anlamına gelir. Başka bir düzeyde ise, sadakat ilkesi sağlık çalışanı-hasta ilişkisi içindeki bağlılığı kapsar. Sözleri tutmak ve sözleşmelere uymak gibi bağımsız bir sorumluluk sağlar ve sağlık çalışanı-hasta ilişkisinin temel öncülüdür.
6.Gizlilik (Mahremiyet): Gizlilik ve mahremiyet kavramları birbirleriyle ilişkilidir. Mahremiyet bireyin kişisel bilgi ya da sırlarının başkasına ifşa edilmesini kontrol etme hakkı olduğu anlamına gelir. Mahremiyet, temel bir haktır. Etik gizlilik ilkesi, başka kişiler hakkında özel yada gizli bilgilerin ifşa edilmemesini gerektirir. Yani gizlilik, kişinin başkalarının mahremiyetini gözetmesini gerektirir. Gizlilik ilkesi hastanın veya başka bireylerin zarar göreceğinin düşünüldüğü durumlarda zarar vermeme ilkesi göz önünde bulundurularak ihlal edilebilir.
- Etik İlkeler Doğrultusunda Cerrahi Hemşireliği
Otonomi ilkesinde özellikle bilgilendirilmiş izin dikkatimizi çekmektedir. Birçok invaziv işlem geçirecek olan hastanın kendisine neler yapılacağını tam olarak bilmeye hakkı vardır. Bilgilendirilmiş izin konusunda cerrahi hemşiresinin etik sorumluluğu, hastaların cerrahi tedaviyi bilgilendirildikten sonra ve anlamış olarak onayladıklarını belirlemektir.
Mahremiyet ilkesi doğrultusunda cerrahi hemşiresi hastaya ilişkin bilginin gizliliği ve fiziksel gizliliğin sağlanmasına da önem vermelidir. Hastalar cerrahi hazırlık döneminde, işlem sırasında ve ayılma ünitesinde kendi mahremiyetlerini korumada yetersiz kalırlar. Cerrahi hemşiresi cerrahi süreç boyunca hastanın mahremiyetinin korunması için gerekli özeni göstermelidir.
Gizlilik ilkesi içinde HIV(+) hastaların cerrahi girişimleri özel bir konudur. HIV(+) olan hastaların cerrahi ekip tarafından bilinmesi bazen tedavi ve bakımda ayrımcılığa neden olabilmektedir. Amerikan Hemşireler Birliği’nin etik kodunda, gizli bilginin korunması ile ilgili maddeye hastanın HIV(+) olduğunu bilen hemşire, bu bilgiyi, hastanın mahremiyetini koruma ve hastayı bakım ayrıcalığından koruma için saklamalıdır. Bu bilgiye sahip olma, cerrahide verilen bakım düzeyini etkilememelidir.
Yararlılık ve zarar vermeme ilkesi doğrultusunda cerrahi hemşireliğini değerlendirdiğimizde, cerrahi hemşiresinin belki de en önemli rollerinden olan hasta savunuculuğu rolünün etkisini gözlemliyoruz. Cerrahi sürecin ameliyat sırasındaki dönemi hastaların, fiziksel ve ruhsal travmaya, infeksiyona en yatkın oldukları ve bunlardan korunmada tamamen cerrahi ekibe bağlı oldukları bir dönemdir. Cerrahi hemşiresi, anestezi ve cerrahi işlemle ilgili tüm aktiviteleri dikkatle izlemeli, gereksinimleri tahmin etmeli, işlemle ilgili güçlük ve değişiklikleri değerlendirebilmek için konuşmaları izlemelidir.
ANA’nın etik kodunda “hemşire, sağlık bakımı ve güvenliği, herhangi birinin yetersizliği, etik olmayan ya da illegal uygulaması ile etkilendiği zaman hastayı ve toplumu koruyacak şekilde davranır” denilmektedir. Cerrahi alanda çalışan hemşirelerin de sadakat ilkesi ile ilgili bu etik koda uygun davranmaları beklenir.
Cerrahi hemşireliğinde adalet ilkesini değerlendirdiğimizde en sık karşılaşılan problem, insan ve malzeme boyutunda kaynakların yetersizliğidir. Belirli bir malzemeye aynı anda iki cerrah tarafından gereksinim duyulabilir. Alet kullanılıyor ise ve diğer ameliyat odasında acil gereksinim varsa çelişki yaşanabilir. Sağlık kuruluşlarında malzeme yetersizliği dışında, güvenli bakım vermek için yeterli hemşire bulunmayabilir.
- Sonuç
Cerrahi hemşireleri, etik ilkeler doğrultusunda hasta bakımı vererek profesyonelleşmelerini geliştirebilir ve hastaların haklarını koruyabilirler. Cerrahi süreç boyunca hastalar fiziksel ve ruhsal olarak yıpranabilir, bu nedenle hemşirelerin temel etik ilkelere bağlı kalarak insana saygı göstermesi büyük önem taşımaktadır.
- Kaynakça
Akıncı, N. Çelebi, C. (2019). Cerrahi hemşireliğinde etik ilkeler. Social Sciences Studies Journal, 5(29); 272-277
Etik konusunda bana yol gösteren, düşünmeyi ve sorgulamayı öğreten, bana etiği sevdiren çok değerli hocam Prof. Dr. Esra Akın’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Onun rehberliği ve bilgeliği, meslek hayatımda etik değerlere bağlı kalmam için bana ilham vermeye devam edecek.
Hanne Kılavuz
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Hemşirelik Bölümü
4. Sınıf Temsilcisi
Etkin Kampüs Genel Blog Koordinatörü
Hemşirelik Departmanı Blog Yazarları Yöneticisi
❓ Canlı Soru-Cevap + Özel İçerik + Eğitim Dokümanı
💡 Bu eğitimde neler öğreneceksiniz? Ameliyat öncesi hastanın en iyi şekilde hazırlanması, Ameliyat sırasında güvenli ve etkili bakım sağlama, Ameliyat sonrası bakımda kritik adımları yönetme
🚀 Sağlıkta fark yaratmak senin elinde!
