Kendi duygularımızı anlamadan çocukların duygularını anlayabilir miyiz? Genel olarak kendimizi çok iyi tanıyoruz kanısındayızdır fakat sürekli akan zaman ve bugünün dünden çok farklı olabileceği unsurunu unutmamalıyız yoğun hayat tempomuz içinde belki de zaman zaman durup bedenimizi dinlemeliyiz hangi duygular şu an benimle? Hangi duygular akıp gitmiş? Hangi duyguların benimle kalmasını istiyorum? Hangileri bana zarar veriyor?
Kendi duygularımızın ne kadar bilincinde olursak çocuklara yardım edebilme onları anlama olasılığımızda o kadar artar bu neden ile önce duygulardan bahsetmek istiyorum üzüntü, şaşkınlık öfke, korku, tiksinme, sevinç, güven, beklenti bu duyguların hepsinin bizim için bir anlamı var ve hayatımızda ortalama bir şekilde olması gerekiyor. Öfke biz toplum olarak bu duyguyu biraz dışsallaştırıyoruz. Öfkelenen birini gördüğümüz zaman sakinleşsin istiyoruz, karşı taraf öfkelenmesin diye dediğini yapma eğiliminde oluyoruz, öfkeli bir şekilde konuşan çiftleri görünce kesin ilişkilerinde bir sorun var diyoruz ama başka bir açıdan düşündüğümüz zaman bu duygu hiç olmasa ne olurdu haksızlığa uğradığımız zaman hakkımızı savunur muyduk? Tabi bu öfkeyi hangi bağlamda akaırdığımız da oldukça önemlidir. Peki öfke yalnızca öfke midir? Hayır, öfke ikincil bir duygudur hayal kırıklığı, utanç, korku, aslında öfke altında bu duyguları da barındırır. Mesela düşünelim biri bizi korkuttu ona öfke ile cevap verebiliyoruz çünkü anlık olarak o korku duygusu ile ne yapacağımıza karar veremeyip öfkelenebiliyoruz. Üzüntü tiksinti korku bunlar her zaman tek başına bir duygu olabilir. Fakat öfke hiçbir zaman tek başına öfke değildir. Çocukta da aynı şeyi düşünmeliyiz.
Öfkeli bir çocuk var karşımızda aslında onu anlayabilmemiz için öfkesini nedenini bulmamız gerekiyor diyelim sınıfta arkadaşına kalemini fırlatmış öğretmenine kızmış. Öğretmeni bunu bize ilettiği zaman sen ne yaptın da öğretmenin kızdırdın tarzı bir söylemde bulunursak aslında suçlayıcı bir tutum sergilemiş oluruz bu da çocuğun bize karşı duyguların rahat ifade etmesinin önüne bir perde çeker. Hangi öfke normaldir hangi öfke normal değildir. Aslında bunu da anlamak gerekir anlık öfkeler normaldir bir yemeği yemek istemez ve öfkelenir bu normal bir öfkedir durumsal bir öfkedir fakat sürekli sürekli aynı şeyden dolayı öfkeleniyorsa bu sürekli bir öfkeye kayar ve bu durum beslenmeye devam ederse çocuk ileriki yaşamına öfkeyi taşıma eğiliminde olur. Öfke bazen motivasyon kaynağı da olabiliyor O benden daha güzel resim yapmış ben çalışacağım ben daha güzelini yapacağım gibi ama bunu beslememek de gerekiyor çünkü İlerleyen zamanlarda bu motivasyonda sürekli bir öfkeye dönüşür ve sürekli bir öfkelenme halinde olur çocuk.
Neden öfkeleniriz bunu biraz düşünelim. Aslında kendimizi ifade edemediğimizde veya kendimizle ilgili bir şey tanımlayamadığınızda öfkeleniriz. Düşünelim çok önemli bulduğunuz bir olayı öfkeli bir şekilde arkadaşınıza anlatıyorsunuz ve karşınızdaki kişi size umursamaz bir tavırda Sen ne yaptın da böyle oldu gibi bir cevap verdiği zaman ne yaşarız hayal kırıklığı bu çocukta da böyle onun yerine arkadaşımız Senin için ne kadar kötü bir durum öfkelenmekte haklısın. Tarzı bir cümle kurduğunda biz de biraz yumuşuyoruz ve anlaşıldığımızı hissediyoruz. Aslında bazen sadece ihtiyacımız olan şey duygumuza eşlik edilmesi oluyor çocuklar için de bu böyle bir çocuk geliyor mesela “Anne anne” bir şey anlatacağım “baba baba” bir şey anlatacağım diyor. Biraz sonra biraz sonra deyip onu ötelediğimiz zaman öfkeyle bir davranış sergiliyor diyelim oyuncaklarını her zaman toplayan çocuk oyuncaklarını dağıtıyor toplamıyor, birden gidiyor resim çerçevelerini yere atıyor kırıyor biraz önce dinlenilmeyen çocuk ilgiyi birden kendi üzerine çekmek için böyle bir davranış sergiliyor. Aslında orada amacı kendini göstermek. İfade edemeyen çocuk anlaşılmayan çocuk her zaman öfkelidir. Çocuk başka ne zaman öfkelenir saldırıya uğramış gibi hissettiğinde çünkü orada bir suçluluk hissettiriliyor çocuğa diyelim okulda arkadaşına vurmuş olsun çocuk Sen ne yaptın da vurdun ettin niye böyle yaptın diye çocuğu suçlayıcı bir tavırla yaklaştığınız zaman onu anlayamayız çocukta neden böyle bir davranış sergilediğini anlatmaktan kaçınır Baskı altında kalan çocuk öfkelenir sınav dönemindeki Bir çocuğa sürekli ders çalış ders çalış programına uy ödevlerini yap derseniz çocuk bir yerde çığlık atmak ister ve öfkelenir. Yetersiz ve başarısız hisseden çocuk öfkelenir. Yetersizlik ve başarısızlık çok yoğun duygulardır Sınıf arkadaşlarının etkinlikleri çok rahat yapabildiği bir yerde çocuk yapamadığını hissetmeye başladığında öfkelenir çünkü o yaşta nasıl baş edeceğini bilemez çocuk etkinliklere katılmak istemez direnç gösterir normalde çok uyumlu olan bir çocuk herhangi bir yere uyum sağlamakta güçlük çekmeye başlayabilir. Aslında çocukta belirgin bir şekilde Öfkeyi fark ettiğimiz nokta çocuk için Son raddeye gelmiş olduğunu gösteriyor biz çocuk o duyguyu o kadar biriktirene kadar duygularını fark etsek ve bir yerden akıtmasına izin versek bu kadar belirgin öfke patlamalarına şahit olmayız. Hapsolmuş hissetme, boğulmuş hissetme, pişmanlık, sıkkınlık bunların çok yoğun hali veya hiç hissedilmemiş hali öfke olarak ortaya çıkıyor
Çocuk ne zaman öfkeleniyor?
- Engellenince mi yapma etme gitme deyince mi
- İstediğini yaptırmayınca öfkeleniyor? Parka gideceğiz dedik mesela çocuğa erteydik erteledik ve ağlamaya başladı ağlaması durmuyor yeter ki sus diye parka götürüyoruz.
- Sözleri kale alınmıyor yalnızca öfkeliyken mi sözleri dinleniyor
- Öfkesi çok mu ciddiye alınıyor daha çocuk öfkelenmeden tamam oğlum sen sinirlenme ben yemeğini televizyon izliyorken yediririm gibi
Çocuklar da öfke aslında bir beni gör çağrısıdır bana yardım edin çağrısıdır çünkü belli bir yaşa kadar yaşadığımız duyguları adlandıramayız ve bilişsel gelişimimiz devam ediyor olduğundan adlandırmakta zorluk çektiği olaylar olabilir ben bazı şeyleri çözemiyorum adlandıramıyorum bana yardım et çağrısıdır aslında… Özetle çocuklardaki öfkeyi anlamlandırabilme ve çocuğa yardım edebilmek kendi öz farkındalığımızın yüksek olmasından geçer. Çocuklar ile empati yaparken onların bu dünyayı öğrenme şeklinin gözlem ve taklit olduğunu unutmamak gerekir.
Kısa bir etkinlik önerisi
Etkinlik Adı: Öfke Termometresi
Amaç: Çocukların öfke seviyelerini tanımlamalarına ve öfke duygularını daha iyi yönetmelerine yardımcı olmak.
Yaş Grubu: 5-10 yaş
Gereçler:
– Renkli kağıtlar (yeşil, sarı, kırmızı)
– Makas
– Yapıştırıcı
– Tahta çubuklar ya da pipetler
– Kalıcı marker
Yapılışı:
- Hazırlık: Renkli kağıtları şeritler halinde kesin. Yeşil “sakin”, sarı “uyarı, öfkelendim”, kırmızı “çok öfkeliyim” duygularını temsil edecek şekilde renkleri belirleyin. Her renkten birden fazla şerit kesin.
- Öfke Termometresi Yapımı: Çocuklara öfke termometresi yapacakları malzemeleri verin. Tahta çubuğun etrafına alttan başlayarak yeşil, ortaya doğru sarı ve en üste kırmızı kağıtları yapıştırmalarını isteyin. Her renk, öfkenin bir seviyesini temsil eder. Termometrenin üzerine “Öfke Termometresi” yazabilirsiniz.
- Etkinliğin Kullanımı: Çocuklar, kendilerini öfkeli hissettiklerinde, öfke seviyelerini termometre ile ifade ederler. Örneğin, biraz öfkeliyse sarı, çok öfkeliyse kırmızı bölgeyi gösterebilirler. Bu, onların öfke duygularını tanımaları ve ifade etmeleri için somut bir yol sunar.
- Sakinleşme Stratejileri: Çocuğun öfke seviyesine göre sakinleşme yöntemleri belirleyin. Yeşil alana dönene kadar nefes alma, sayarak sakinleşme veya özel bir “sakinleşme köşesi “ne gitme gibi yöntemler önerin.
- Değerlendirme ve Paylaşım: Çocuklarla termometreyi kullanarak nasıl hissettiklerini ve öfkelerini nasıl yönettiklerini paylaşmaları için zaman ayırın. Bu, duygusal farkındalıklarını artırır ve duygularını sağlıklı bir şekilde ifade etme becerilerini geliştirir.
KAYNAKÇA
Bozkurt, F. (2014). Sözlüklerdeki temel duygu kavramlarının yeniden tanımlanması: bir yöntem önerisi. Türkoloji Dergisi, 21(1), 25-34
EtkinKampüs, üniversite öğrencilerine yönelik düzenlediği etkinliklerle sadece akademik değil, aynı zamanda mesleki ve kişisel gelişimlerine katkı sağlıyor. Etkin Kampüs’ün öğrencilere sunduğu fırsatlar, onların alanlarındaki potansiyelini en üst düzeye çıkarmalarına yardımcı oluyor.
Kampüs temsilciliği hakkında detaylı bilgiye erişmek için tıklayın.
Tüm etkinliklere ulaşmak için tıklayın.
YAZAR:
Melike Nil Kılıç
İstanbul Medipol Üniversitesi Psikoloji 4. Sınıf
instagram.com/melikenilkilic
Linkedln
