Dünya sağlık örgütünün tanımına göre “ Anne bakımı” Annenin gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemlerini sağlıklı geçirmesidir.
Postpartum dönem bütün sistemlerin özellikle üreme organlarının gebelik 
öncesi durumlarına döndüğü 6-8 haftalık dönemdir.
Postpartum dönem anne ve aile de fiziksel,sosyal ve duygusal değişimlerin meydanda geldiği önemli bir gelişimsel geçiş sürecidir.
Doğum sonrası ilk 4-8 saat çok önemlidir ve ebeler bu süreçte anne ve bebeği iyi gözlemlemeli ,takip etmelidir.Bu süreçte çok hızlı ve potansiyel risk değişikliklerinin oluşumu söz konusudur.
Postpartum dönemde özellikle üreme organlarının gebelik öncesi döneme döndüğünden bahsetmiştim.Doğumdan sonra üreme organlarının değişmesi, doğum öncesi hâline dönmesi,eski vücut ölçülerine dönmesi “involüsyon” olarak adlandırılır .İnvolüsyon geçiren üreme organlarından biri uterustur.Uterusun involüsyonu plasentanın ayrılması ve uterus kaslarının kontraksiyonu ile gerçekleşir.
Doğum eyleminin üçüncü evresinin sonunda;
- Uterus fundusu umblikus seviyesinde palpe edilir.
- Uterus büyük,sert, greyfurt büyüklüğünde yaklaşık 1000 gr ağırlığındadır.
- Uterusun mukozal yüzü özellikle plasentanın ayrıldığı yer büyük bir yara halindedir.
- Venöz damarlar açıktır ve yüzeysel trombüsler oluşmuştur.
- Postpartum dönemin sonunda uterus 50-80 gr ağırlığında olacak şekilde küçülür .
- Bu dönemin sonunda endometriumun yüzeyi endometriumun epitel tabakası ile kaplanmıştır ve normal üreme fonksiyonu için yeniden hazırlanmıştır.
Uterus involüsyonunu etkileyen faktörler
- Uterus kas liflerinin kontraksiyonu ( kasılma )
Uterus kontraksiyonları yeterli olmalıdır.Kontraksiyonlar yeterli olmazsa uterus gevşek kalır ve kanama devam eder.
- Uterusta gebelikten kalan kalan fibroelastik doku kalıntılarının otolizi (dokunun kendi kendini sindirmesi)
- Atrofi
Uterus kaslarındaki atrofi gibi desidua da atrofiye uğrar ve yeni endometriumun rejenerasyonunu oluşturacak bazal tabakayı bırakarak dökülür. Plasentanın ayrıldığı yerin iyileşmesi sekiz hafta sürer.
Doğumdan sonra genellikle bütün puerperium boyunca süren vajinal akıntıya “loşia” denir.Loşia kan, küçük desidua parçaları ve mukus ayrıca verniks kazeoza ,lonugo ve mekonyum gibi maddeleri de içerir.Loşianın miktarı ve rengi uterusun involüsyonu ve yenilenme sürecinin göstergesi olduğundan bunların normal olup olmadığının gözlenmesi hayati önem taşır.
Loşia rubra: İlk günlerde plasentanın ayrıldığı yerdeki damar ağızları henüz kapanmamıştır.Bu nedenle loşia daha çok kan içerir,koyu kırmızı renklidir.
Loşia seroza: Damar ağızları tromboze olmaya başladığı zaman iyileşen yüzeyden gelen kan azalır.Loşia pembe bir renk ve seröz bir hal alır.
Loşia alba: Loşianın miktarı azalır ve sarımsı bir renk alır.
- Loşianın miktarı çok fazla olmamalıdır.
- Loşia rengi parlak kırmızı olmaması gerekir.
- Loşia pis kokulu olmamalıdır.Pis kokunun kaynağı enfeksiyon, içerde kalmış spanç, tampon ya da değiştirilmemiş pedler olabilir.
- Loşiada büyük doku parçaları olmamalıdır.Bu bulgu plasenta retansiyonunun işareti olabilir.Plasenta parçaları çıkarılmazsa atoniye ve subinvolüsyona neden olabilir.
Pedin 1 saatteki kirlenme alanı
- Az: 2,5cm den daha az leke
- Küçük: 2,5-10 cm arası leke
- Orta: 10-15 cm arası leke
- Ağır: 15 cmden büyük olan lekeler
- Aşırı: 15 dk içinde doymuş ped
Günde 4-8 ped ( ortalama 6 ped ) kullanılmalı ve pedler loşia ile kısmı olarak ıslanmış olmalıdır .Ancak kadının pedlerini değiştirme sıklığı günlük ped miktarını etkileyebilir.
Eğer bir kanama şüphesi var ise yeni bir ped konarak bir saat içinde pedin ıslanma durumuna bakılarak değerlendirme yapılır.
Ped değişiminde ped önden arkaya doğru kaldırılmalı her tuvaletten ve ped değişiminden önce ve sonra ellerini yıkaması gibi hijyenik önlemler hakkında bilgi verilmelidir.
Hijyenik önlemler ile ilgili uygulamalar ve öğretimin amacı rahatı sağlamak,doku iyileşmesini hızlandırmak ve enfeksiyonu önlemektir.
Uterusun fundusunun sertliği ve yüksekliği uterus involüsyonu için çok önemli bir göstergedir.Bu yüzden ebe abdomen ve fundus muayenesini dikkatli bir şekilde yapmalı ve tekrarlamalıdır.
- Abdomen muayenesinden önce annenin mesanesini boşaltması sağlanır.Dolu mesane uterus involüsyonunu baskılar , uterusun yüksekte kalmasına neden olur.
- Ebe fundusun umblikus ile ilişkisini belirler.
Fundusun orta hatta mı yoksa abdomenin yan tarafında mı olduğu kontrol edilir.
- Doğumdan hemen sonra fundusun tepesi,simfizis pubis ile umblikus arasında orta hatta ve orta seviyededir.
- Doğumdan 6-12 saat sonra fundusun tepesi orta hatta ve umblikus seviyesindedir
- Doğumdan bir gün sonra fundusun tepesi orta hatta,umblikusun bir parmak altındadır.
- Doğumdan iki gün sonra ve daha sonra fundusun tepesi orta hattadır ve her gün bir parmak aşağıya simfizis pubise doğru iner ve postpartum onuncu günden sonra kemik pelvise indiğinden uterus hissedilmez.
Eğer fundus orta hatta beklenenden daha yüksekte ise bu durum genellikle uterus içinde kan toplanması ile ilgilidir.
Değerlendirme yapıldıktan sonra uterusun sertliği tespit edilir.Eğer fundus sert değil ise yavaş hareketlerle fundus masajına devam ederek uterusun toplanması sağlanır.
Fundus masajı
Anne sırtüstü pozisyonda yatmaktadır ve bacakları hafif fleksiyondadır.Anneye açıklama yapacak ebe bir elini simfizis pubisin üzerinde tutar ve alt segmenti destekler.Bu sırada ebenin diğer eli fundusun üzerindedir.Ebe yavaşça fundusu palpe eder ve dairesel hareketlerle saat yönünde fundusa masaj uygular.Ebe fundusun yorulmaması için birkaç dakikadan fazla masaj yapmamalıdır.Sürekli masaj uterusu yorar ve masaj yapınca uterus kontrakte olmalıdır.Ebe anneye masajı öğretmelidir.Ebe uterus masaj sonucunda atılan kan miktarını gözlemlemek için perineal pedi kaldırır.Masaj sırasında atılan kanın miktarı ve karakteri dikkatle değerlendirilmelidir.
Uterusun yüksekliği ve kıvamı ilk bir saatte on beş dakikada bir iki saatten sonra dört saatte bir değerlendirilir.
Masajdan sonra uterus genellikle sertleşir.Ancak sertleşmesi artık gevşemeyeceğini göstermez bu nedenle sık sık kontrol edilmelidir.
Uterus involüsyonunu arttıran faktörler
- Doğumun zamanında ve spontan gerçekleşmesi
- Emzirme
- Erken ve sık ambulasyon
Uterus involüsyonunu yavaşlatan faktörler
- Uzamış doğum
- Dolu bir mesane
- Plasenta ve membranların eksik ayrılması
- Anestezi
İnvolüsyon yetersizliği bulguları : Doğum sonrası 20-30 dakika içinde 2-3 ten fazla pedi kirletecek kanaması olması, pıhtılı kanama, sürekli kan gelişi veya renginin parlak kırmızıya dönmesi ; Uterusun fundusunun yüksek ve gevşek olması .
Gevşek uterus yeterli şekilde kontrakte olmamış uterustur.Daha kuvvetli bir masaja ihtiyaç gösterir.Gevşek Uterus yumuşak sünger gibi olur ya da aşırı gevşeme varsa uterusu hissetmek oldukça zordur.Eğer uterus gevşek fakat henüz hissedilebiliyorsa sertleşene kadar masaja devam edilir
Fundus gevşek ve kanama var ise;
Mesanenin dolu olup olmadığına bakılır doluysa boşaltılması sağlanır.
Annenin kanama hikayesi alınır kanamanın şiddeti pıhtı olup olmadığı ped değiştirme sıklığı ve pedin yoğunluğu sorulur.
Bebek anneye verilerek emmesi sağlanır böylece oksitosin yapımı uyarılır.
Fundus tekrar değerlendirilir fundus hala gevşek ise doktora rapor edilir.
Kanamanın fazla olması durumunda yapılması gerekenler
Anne sırtüstü yatırılarak uterusa giden kan akımı azaltılır.
Uterusa masaj yapılarak kontraksiyonu sağlanır.
Anne durum hakkında bilgilendirilir ve sakin tutulur.
Uterotonikler ve kan volümu yükseltici ilaçlar doktor istemine göre yapılır.
Plasenta retansiyonu durumuna göre uterus içi değerlendirilir ve temizlenir.
Damar yolu açıklığı sağlanır kanama takip edilir.
Annenin hayatı bulguları takip edilir.
Eda Nur Varılmaz
Mersin Üniversitesi Ebelik 3.sınıf
Linkedin: https://www.linkedin.com/in/eda-nur-var%C4%B1lmaz-b6b028265
