Forer Barnum Etkisi Nedir?
Hepimiz kuşkusuz falların gerçek olabileceğini ya da bir falcının bize geleceği söyleyebileceğini akıllarımıza getirmişizdir. Aramızda fal baktıranlarımız varsa veya çevresinde baktıran birisi olmuşsa şu cümleleri ya söylemiş ya da duymuştur; “Tıpkı beni anlatıyor”, “Aynen ben bu”, “Bunu nasıl bildi ya?”… Biz de yazımıza geçmeden önce sizlere birkaç varsayımda bulunmak istiyoruz. Bakalım kaçı size uyacak? Kaçının size uyup uymadığını dilerseniz not alın dilerseniz de aklınızda tutun.
- Cinsel beklentileriniz bazen istediğiniz gibi sonuç vermiyor.
- Doğruluğundan emin olmadan verdiğiniz kararlar olabiliyor
- Sizce verimli şekilde kullanamadığınız bir kapasiteye sahipsiniz.
- Bazı konularda zaaflarınızın olduğunu biliyorsunuz ve üstesinden gelmeye çalışıyorsunuz.
- Diğer insanların sizi sevmesine yönelik ihtiyacınız var.
- Duygu durumunuz kolayca değişebiliyor, o an sinirliyken kısa bir zaman sonra mutlu olabiliyorsunuz.
- Sıklıkla özeleştiri yapıyorsunuz.
- Bazı tutkularınız son derece gerçek dışı
- Düşüncelerinizi diğer insanların düşüncelerine göre daha özgün buluyorsunuz.
- İnsanların sizi anlamalarının çok zor olduğunu düşünüyor ve anlatmayı gereksiz buluyorsunuz.
- Hayatın monoton geçmesi sizi rahatsız ediyor ve değişiklik istiyorsunuz.
- Güvende hissetmeniz sizin için çok önemli.
- Aslında içine kapanık ve sakin bir yapınız var ama dışardan hareketli ve atılgan gözüküyorsunuz.
Çoğu size de uyuyor değil mi? Peki nasıl oldu da bilebildik? Durun korkmayın bilmedik sadece nasıl biliyormuş gibi gözükeceğimizi biliyorduk. Gelin bu işin sırrı Forer Barnum etkisinde nasıl gizlenmiş birlikte bakalım.
Forer Barnum Etkisi
Forer Barnum etkisi, Psikolog Bertram R. Forer tarafından bir gözlem ve deney sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu etki ile kullanılan cümlelerde insanlar kendilerinden bir parça buluyorlar. Çünkü cümleler her ne kadar spesifik gözükse de genelde herkese hitap eden cümleler oluyor. Bahsedilen durumu yaşamayan insan sayısı çok az. Aynı zamanda kişiye özel gibi gösteriliyor ve hissettiriliyor, kelimeler özel seçiliyor ama oluşturdukları anlam hiçte özel bir şeyi anlatmıyor. Barnum ise bu etkiyi iş modeli olarak kullanan iş adamıdır. Forer Barnum etkisi politika, pazarlama gibi alanlarda da kullanılabiliyor.
Forer Barnum Etkisinin Temelinde Ne Var?
Bize “Ay nasıl bildi yaa!”, “Evet evet bu ben işte…” cümlelerini söylememizi sağlıyor aslında. Bunu sağlamak için de önce doğru üslup ve kelimelerle, genel yorumla bizim tepkimizin ölçüldüğü, sonra da o tepkiye göre yorumlar ve detaylar çeşitlendiriliyor.
Ek olarak söylenenler dinleyiciyi bir beklentiye de soktuğundan başka bir psikolojik etki devreye giriyor. O da tabii ki “kendi kendini gerçekleştiren kehanet!” Peki bu nasıl keşfedilmiş gelin bakalım.
Forer Barnum Deneyi Nasıl Ortaya Çıktı?
Psikolog Bertram R. Forer Forer Barnum Etkisi için deneyi yürüten kişi, etki de adını kendisinden alıyor. P. T. Barnum ise bu etkiyi ticari hayatında uygulayan bir iş adamı. İsme katkısı da buradan geliyor!
1948 yılında Forer deney için öğrencilerine, her birinin sınavlarda aldığı puanlara göre, onlara özel bir kişilik analizi hazırladığını söyler. Sonra da bu analizin kendilerine ne kadar uyduğunu az uyuyor (1), çok uyuyor (5) diye puanlamalarını ister. Aslında tüm öğrencilere aynı analiz verilir ama öğrenciler bunu tabii ki bilmez.
Ortaya çıkan sonuçsa hayli ilginçtir. Öğrencilerin yorumların kendileri için tutarlılığını oyladığı deneydeki ortalama puan 4.26 çıkar! Aslında öğrenciler tıpatıp aynı analizdeki detayların “Tıpkı onları anlattığını” düşünür.
Bonus!
Forer Barnum Etkisi için bu denli işlemesinin nedenlerinden birinin Öznel Geçerlilik olduğu söyleniyor. Forer hazırladığı sözde kişisel analizlerde bu durumdan yararlanmıştır. Pozitif varsayımlar negatif varsayımlara oranla daha fazladır. Öğrencilerin varsayımları doğru kabul etmeleri olasılıkları daha da artmıştır. Yani konu sizseniz ya da hakkınızda konuşuluyorsa yapılan önerilere karşı zayıf hale geliyorsunuz. Bu zayıflama bahsi geçen konu pozitif bir şeyse daha da kuvvetlenebiliyor. Çünkü hakkımızda yapılan yorum negatifse daha şüpheci olma, pozitifse kolayca benimseme, onaylama eğilimindeyiz. Forer Barnum Etkisi pazarlama, politika gibi alanlarda kullanılabildiği gibi ikili ilişkilerde de görülebilir.
Forer Analizleri Bile Kendisi Hazırlamamıştı!
Forer bu analizleri bile kendisi hazırlamamıştı. Sözde analizler bir astroloji dergisinden alınan burç yorumlarıydı. Ortada analiz bile yokken nasıl oldu da bu deneyde yapılan varsayımlar kişiler üzerinde doğruymuş izlenimi verdi? En önemli olanını ve Forer’ın bu deneyinde ne göstermek istediğini açıklayalım. Forer’ın amacı el falı, kahve falı, yüz falı, iskambil falı ve daha sayısız örneklendirebileceğimiz geleceği görme vaadiyle günümüzde popülaritesi devam eden uygulamaların aslında safsatadan ileriye gitmediğini göstermekti.
Ee Sonuç?
Bu bilgiler ışığında en baştaki varsayımları tekrar okuyunca aslında bu ifadelerin ne kadar da herkese hitap eden varsayımlar olduğunu fark edeceksiniz. Bizler falcıya gittiğimizde aslında bir beklentiyle yola çıkarız, ondan medet umar ve bize bilmediğimiz şeyler söylemesini bekleriz. Yani aslında kabul edelim ki onun söylediklerine inanmak için gideriz bir bakıma. Bu gözle baktığımızda göreceksiniz ki fark etmeden de olsa alakası olmayan durumları ilişkilendirmeye çalışıyorsunuz ve bu anlamsız ilişkilendirmeye kendinizi inandırıyorsunuz. Sonuç olarak sizin bilmediğiniz herhangi bir şeyi size tanımadığınız birisi veya herhangi bir fal söyleyemez. Böyle düşünmenizin sebebi ancak pozitif eğiliminiz ve buna yönlendirilmenizdir.
Sizce de önsezileri için hayranlık duyduğunuz kişi, doğru çıkması muhtemel genel yorumlar yapıyor olabilir mi? Ya da pozitif ve negatif eleştirileri karşılamadaki eğiliminiz nasıl? Bizimle paylaşın!
Şu yazılarda ilgini çekebilir;
https://www.etkinkampus.com/schultz-ve-starbucksin-basarili-hikayesi/2021/03/29/
https://www.etkinkampus.com/mutlaka-izlenmesi-gereken-tedx-konusmalari/2021/03/26/
Çok doğru. Evet. Kesinlikle. Bunu bilmenize şaşırdım. (;