Halk Sağlığında Eczacının Rolü
Bir toplumun ve bir insanın sahip olduğu en önemli servet sağlıktır. Sağlıklı toplumlar oluşturabilmek daha güçlü ve sürdürülebilir bir gelecek için büyük önem taşır. Toplumların sağlığının korunması, çoğu zaman arka planda kalan kahramanlıkları sessiz sedasız gerçekleşen sağlık profesyonellerinin multidisipliner bir şekilde çalışmasıyla gerçekleşir. Bu sessiz çalışan fakat başarılarının sesini duymak istediğimiz sağlık profesyonellerinden biri de eczacılardır. Bu yazımda sizlere toplum sağlığında kilit taşı role sahip eczacıların hayati öneme sahip rollerini günümüzde yaşanan örnekler üzerinden anlatmaya çalışacağım. Öncelikle halk sağlığının ne olduğunu anlamaya çalışalım.
Halk Sağlığı Nedir?
Winslow 1923 yılında halk sağlığını şöyle tanımlamıştır: ‘’Organize edilmiş toplumsal çalışmalar sonunda çevredeki sağlık koşullarını düzelterek, bireylere sağlıkla ilgili bilgilendirerek, bulaşıcı hastalıkları önleyerek, hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak sağlık örgütleri kurarak, toplumsal çalışmaları geliştirerek hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığıyla çalışma gücünün arttırılmasını sağlayan bir bilim ve sanattır.” Winslow ’un tanımından da anlaşılacağı gibi halk sağlığı bilimi tıbbın diğer alanlarından farklı olarak hastalıkları tedavi etme amacında değil, toplumu hastalıklardan koruma sürecinde rol alan bir bilimdir.
Halk Sağlığında Eczacılar
2011 yılında yayımlanan bir kapsam inceleme çalışmasında serbest eczacıların halk sağlığı alanında üstlendiği çok çeşitli roller tanımlandı. Bunlara bakacak olursak; sigarayı bırakma hizmetleri, sağlıklı beslenme ve yaşam tarzı tavsiyeleri, hormonal kontrasepsiyon, enfeksiyon kontrolü ve önlenmesi, kardiyovasküler sağlığın geliştirilmesi ve kan basıncı kontrolü, uyuşturucu kullanımı ve önlenmesi, bağımlılık gibi konular bunların başlıcalarıydı. Kronik hastalıklar için ise risk faktörleri olarak tanımlanan sağlık sorunlarıyla mücadelede yardımcı olma konusunda serbest eczacıların çok önemli bir konumda olduğunu söylemek mümkün. Neden mi? Çünkü eczacı ulaşılması en kolay sağlık danışmanıdır. Hasta hastaneden taburcu olduktan sonra eczaneye gelerek ilaçlarını almanın da ötesinde eczacının bilgisi ve rehberliğiyle birlikte güven kazanır. Hastanede doktorla sohbet etmez fakat eczaneye gelip eczacıya derdini anlatır. Eczacının burada hastaya sunduğu bilgi ve sohbet hastanın tedaviyi daha etkili yönetmesini sağlar. Psikososyal ihtiyacının karşılanmasına da yardımcı olur. Bu nedenle eczanede verilen hizmet sağlığın sadece reçetelerle değil aynı zamanda bilgi ve insan bağlantısıyla yönetildiğini bize gösterir. Halk sağlığı kavramını açıklarken hastalıkların önlenmesi üzerinde durmuştuk. Eczacıların hastalığın başlamasından, ilerlemesinin önlenmesinde önemli bir konumda olduğunu söyleyebiliriz. Eczacının rolü burada hem bulaşıcı hem de bulaşıcı olmayan hastalıklar için olsa da FIP (Uluslararası Eczacılık Federasyonu) bunun üç kısmına odaklanır:
- Aşılama : Eczacı aşı kapsamının iyileştirilmesine, aşı kayıtsızlığına değinmeye ve her yaş grubu için aşıya ulaşılmasında görev alır. Bunu aşılar hakkında kanıta dayalı tavsiyelerde bulunmaktan aşı kayıtlarının tutulmasına kadar çeşitli roller aracılığıyla gerçekleştirirler. Her ne kadar eczacılar yıllardır birçok ülkede aşıları uygulasa da bu rol dünyanın birçok yerinde bilinmiyor.
- Vektör (taşıyıcı) kaynaklı hastalıklar : Eczacılar insanları bilinçlendirme kampanyaları, vektör kontrol yöntemleri ve hastalıkların önlenmesi konusunda eğitim, hastaların fiziksel ve zihinsel sağlıklarını desteklemek için ideal konumdadır.
- Kendi kendine bakım: Bir kişinin kendi kendine bakım yapma yeteneği içinde bulunduğu koşullar, sağlık okuryazarlığı ve profesyonel tavsiyeye erişim ile sınırlıdır. Sağlık profesyonellerinden en erişilebilir üye olan eczacılar kişilerin ve ailelerin öz bakımını savunmada önemli rol oynar. Bu bireylere hastalıkları önleme, sağlığı koruma, hastalıklarla ve engellilikle başa çıkma gücü verir. Öz bakım sağlık sistemlerinin verimliliğini arttırır, sağlıkta eşitlik ve evrensel sağlık güvencesine katkıda bulunur.
Akıl sağlığı olmadan sağlık olmaz: Dünya Sağlık örgütünün sağlıklı sağlık tanımıdır. Ruh sağlığı ihtiyaçlarımızı dinlemek genel refahı korumak için önemlidir. Covid-19 salgını bize şunu gösterdi: ruh sağlığı acil bir önceliktir. Eczacıların ruh sağlığı hizmetlerini geliştirme konusunda önemli sorumlulukları vardır ve eczacılar semptomları tanıyarak, farmakolojik tedavileri gözden geçirerek, etkileri izleyerek ruh sağlığı bozukluğu olan hastaları desteklemek için diğer sağlık çalışanlarıyla iş birliği yaparak kilit rol oynarlar. Nasıl ki hastalıkların önlenmesi ve koruma halk sağlığında önemli bir rol oynuyorsa ruh sağlığının korunmasını da bu alanın içine sokabiliriz.
Covid-19 pandemisiyle beraber eczacıların halk sağlığındaki önemini daha fazla benimsedik. Özellikle maskelerin ücretsiz olarak toplum eczaneleri aracılığıyla verilmesi eczacıların iş yükünü arttırarak bazı aksamalara neden olmuş, eczanelere vatandaşların akın etmesiyle mesafenin korunamaması ile bulaş riski artmıştır. Çin’de aşırı kalabalığı etkili biçimde azaltmak ve koronavirüs salgını sırasında bulaşmayı azaltmak için çevrimiçi ilaç reçeteleme, ilaç danışmanlığı ve ilaç dağıtım hizmetleri gibi uzaktan eczane hizmetleri başlatılmıştır. Eczacılar, hastalara ücretsiz ilaç danışmanlığı vererek ilaçları online satın almalarına olanak tanımıştır .Bu uzaktan eczane hizmetleri, hastane dışı farmasötik bakım hizmeti vermiştir ve hastane ziyaretleri sırasında çapraz enfeksiyon riskini azaltmıştır. Çin’deki bu dijital hizmetlerin hasta bakımı üzerinde olumlu etkileri görülmüştür.
Yazımın başında bahsettiğim sessiz kahramanların birinden bahsetmek istiyorum. Christina Madison halk sağlığı alanında 13 yıllık ve eczacılıkta da 16 yıllık deneyime sahip değerli bir sağlık uzmanıdır. Covid-19 sırasında hasta eğitimi ve eczacılık savunuculuğundan dolayı Mayıs 2020’de Pharmacy Times tarafından ‘’eczacılık kahramanı’’ olarak tanındı. Birçok ödül ve takdire layık görülmüştür. Halk sağlığı mesajlarının ve mevzuatının toplumlar üzerinde yaratabileceği etki konusunda derinlemesine bilgi sahibi olan bu bilim insanı ‘’halk sağlığı eczacılığı’’ alanında bizlere ilham veriyor.
Toplum eczacılarının halk sağlığındaki önemini bir kez daha anladığımız başka bir örnek de afetler. Eczacıların afet ve acil durumlarda nasıl roller üstlenebileceğine bakalım. Hizmet verdikleri yerin coğrafik yapısını bilmesi, toplumun demografik özellikleri hakkında bilgi sahibi olması sağlık hizmetinin kalitesini arttırır. Öncelikli sağlık sorununu tespit etmek, sağlık müdahalesinde öncelikler(triyaj) afet epidemiyolojisine katkılardır. Toplum eczacısı; insan kaynaklarının , ilaçların ve diğer tıbbi malzemelerin dağıtımında rol oynar. Sağlık kayıtlarının tutulması ve saklanması toplum eczacısının görevidir. İlaçların ilgili yerlere ulaştırılmasında kamu kurumlarıyla ve meslek örgütleriyle uyum içinde çalışmalıdır. Şimdi gelin ülkemizde yaşanan 6 Şubat Maraş Depreminde toplum eczacılarının neler yaptıklarından bahsedelim. Türk Eczacılar Birliği (TEB) depremin ilk günü Gezici Tır Eczanesini Kahramanmaraş’a sevk etmiş beş şehirde beş konteyner eczane ile hizmete başlamıştır. Tüm bölge eczacı odalarıyla koordine şekilde eczacıların sahra eczanelerinde görevlendirilmeleri sağlanmıştır. Deprem bölgesinde ihtiyaç duyulan ilaç ve tıbbi malzemelerin (insülin, şeker ölçüm kitleri vb.) karşılanması için TEB’in dijital sistemi olan FarmaInbox aracılığıyla Afet yardım kampanyası başlatılmış ve depremzedelerin ücretsiz ilaç ve tıbbi malzemelere ulaşımı sağlanmıştır. Eczacıların da bağışlamış oldukları yardım malzemelerinin deprem bölgesine gönderilmesini sağlamıştır. Eczacıların burada göstermiş oldukları dayanışma bizler için çok değerli olup eczacının toplum içindeki değerini bize somut bir şekilde görmemizi sağlamıştır. Halk sağlığı bilinciyle hep birlikte daha sağlıklı gelecekler inşa edebilmek dileğiyle..
KAYNAKÇA
Federation Internatıonal Pharmacy,‘’ Pharmacy-led disease prevention: Towards healthier lives and sustainable healthcare’’. Erişim: 25.09.2023. https://prevention.fip.org/.
Winslow, C. E. (1920). The untilled fields of public health. Science, 51(1306), 23-33.Erişim: 25.09.2023
Türk Tabipler Birliği,’’Halk Sağlığında Terim Kargaşası Bir Sorun mudur?’’ Erişim:25.09.2023, https://www.ttb.org.tr/n_fisek/kitap_3/33.html
Agomo, C. O. (2012). The role of community pharmacists in public health: a scoping review of the literature. Journal of Pharmaceutical Health Services Research, 3(1), 25-33.
İnternational Pharmaceutical Students Federation,’’ The Role Of Pharmacists in mental health and wellbeing:Stigma,Covid-19 and beyond’’Erişim:26.09.2023, https://www.ipsf.org/article/role-pharmacists-mental-health-and-wellbeing-stigma-covid-19-and-beyond
ÇALIKUŞU, M., GÜNEŞ, G., & ÖZÇELİKAY, G. (2021). COVİD-19 PANDEMİSİNİN TOPLUM ECZACILIĞI HİZMETLERİNE ETKİLERİ. Journal of Faculty of Pharmacy of Ankara University, 45(2), 194-211.
Liu, S., Luo, P., Tang, M., Hu, Q., Polidoro, J. P., Sun, S., & Gong, Z. (2020). Providing pharmacy services during the coronavirus pandemic. International journal of clinical pharmacy, 42, 299-304.
İSTANBULLU, H., & TURUNÇ, E. Afetlerde Eczacılık Hizmetleri. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 735-739.
Pharmacy Podcast Network, The Public Health Pharmacist Podcast, Erişim: 26.09.2023, https://pharmacypodcast.com/podcast/public-health-pharmacist
EtkinKampüs, üniversite öğrencilerine yönelik düzenlediği etkinliklerle sadece akademik değil, aynı zamanda mesleki ve kişisel gelişimlerine katkı sağlıyor. Etkin Kampüs’ün öğrencilere sunduğu fırsatlar, onların alanlarındaki potansiyelini en üst düzeye çıkarmalarına yardımcı oluyor.
Kampüs temsilciliği hakkında detaylı bilgiye erişmek için tıklayın.
Tüm etkinliklere ulaşmak için tıklayın.
YAZAR:
Sümeyye Ekinci
Atatürk Üniversitesi Eczacılık 3. Sınıf
Linkedln
