HEMŞİRELERDE TÜKENMİŞLİK

Hiçbir iş stressiz değildir. Ancak klinik hemşireleri, doğası gereği yüksek stresli bir ortamda çalıştıkları ve hastaların yaşamlarını etkileyebilecek kararlar aldıkları için, “tükenmişlik” olarak bilinen zihinsel ve fiziksel durumdan kaçınmak için ekstra özen göstermeleri gerekir. Bu yazımda hemşirelerde tükenmişliğin ne olduğunu, tükenmişliğin ortaya çıkardığı tehlikeleri, nasıl önlenebileceğini ve tükenmişlik yaşıyorsanız nasıl başa çıkabileceğiniz ile ilgili yazacağım.

TÜKENMİŞLİK KAVRAMI VE HEMŞİRE TÜKENMİŞLİĞİ

Sağlık alanında gönüllü çalışanlarda gözlenen tükenmeyi ifade etmek için ilk kez Freudenberger tarafından kullanılmıştır. Daha sonraki yıllarda Maslach ve Jackson tükenmişliği “yorgunluk, çaresizlik ve ümitsizlik hisleri, olumsuz bir benlik kavramının gelişmesi; mesleğe, genel olarak yaşama ve diğer insanlara yönelik olumsuz tutumlarla belirginleşen fiziksel, emosyonel ve mental bir tükenme sendromu” olarak tanımlamıştır.

Hemşire tükenmişliği; uzun çalışma saatleri, hızlı karar verme baskısı ve kötü sonuçlara sahip olabilecek hastalara bakmanın zorluğu gibi işle ilgili sürekli stres faktörlerinin neden olduğu zihinsel, fiziksel ve duygusal tükenme sendromudur. Bu durumu iyi bir öz bakımla ele almazsanız tükenmişlik; anksiyete artışına, umutsuzluğa ve depresyona yol açabilir.

HEMŞİRELERDE TÜKENMİŞLİĞE NEDEN OLAN ETMENLER

İşe bağlı etmenler:

Ağrılı ve bağımlı insanlara bakım verme
Ölümle sık karşılaşma
İş yükü, eleman azlığı, ücret azlığı
Mesleki otonominin olmayışı, rol belirsizlikleri, etik güçlükler
Vardiya yöntemiyle ve uzun süre çalışma
Hasta-aile-ekip üyeleriyle çatışma

Bireysel etmenler:

Benlik saygısının düşük olması, gergin kişilik, ortamı kontrol edememe
Mükemmeliyetçilik, güçsüzlük duygusu, başarısızlık korkusu, hayır diyememe
Ekonomik sorunlar, genç yaş grubunda olma ve mesleki eğitim yetersizliği

Yönetimsel etmenler:

Yöneticilerle iletişim sorunları
Yönetim ve çalışanların hedeflerinin çatışması
Sistem ya da kurumun yapısı
Ödüllendirme sistemi veya kurum desteğinin olmayışı
Otoriter yönetim şekli

HEMŞİRELİKTE TÜKENMİŞLİĞİN EVRELERİ

Bu süreç Firth ve arkadaşları (1989) ve Glas ve arkadaşları (1993) tarafından dört aşamalı olarak tanımlanmıştır.

Coşku dönemi: İdealistliğin, çalışma motivasyonunun, heyecanın ve beklentilerin en yoğun olduğu dönemdir.
Durgunluk dönemi: Bireyin çalışma motivasyonu azalır. Beklentilerin gerçekleşmemesiyle hayal kırıklığı yaşanır. İş artık önemini yitirir.
Engellenme dönemi: Bu dönemde işin değerliliği ile ilgili sorular sorulmaya başlanır. (Sık nöbete gitme, eleman ve malzeme eksikliği gibi)
Apati dönemi: İş iştir düşüncesiyle iş için çok az zaman harcanır. İlgisizliğin en yoğun yaşandığı dönemdir. Bu dönemde işe geç gelme, duyarsız daranma ve rutinlerin dışında bir iş yapamama görülür.

HEMŞİRELİKTE TÜKENMİŞLİĞİN BELİRTİLERİ

Sürekli yorgun hissetmek
Çok fazla çalışmalarına rağmen çabalarının fark edilmediğini düşünmek
Duygusal olarak tükenme
Duyarsızlaşma
Mesleğe olan ilgi ve isteğin azalması
Merhamet yorgunluğu
Bağışıklık sisteminin zayıflaması, GIS sorunları, kronik ağrı gibi fiziksel sorunlar

HEMŞİRELİKTE TÜKENMİŞLİK ARTIŞININ GETİRDİĞİ TEHLİKELER

Hemşire tükenmişliği sadece hemşireleri etkilemekle kalmaz, hastalar için daha az etkili tedavilere yol açabilir. Tükenmişlikle ilişkili en tehlikeli risk hasta bakım kalitesinin düşmesidir. Yorgunluktan kaynaklanan hatalar hastanın rahatsız olmasına, enfeksiyona ve hatta ölüme neden olabilir.

HEMŞİRE TÜKENMİŞLİĞİ NASIL ÖNLENEBİLİR?

İşveren ve süpervizörlerin hastanelerde hemşire tükenmişliğini azaltmak için yapabilecekleri:

İşin anlamlılığını artırmak
Karar verme sürecine katılma fırsatını teşvik etmek
Performansa olan güveni ifade etmek
Hedeflere ulaşmayı kolaylaştırmak
Özerklik ve özgürlük sağlamak
Vardiya süreleri ve çalışma koşulları ile ilgili iyileştirmeler yapmak

Kişisel olarak tükenmişliği azaltmak için yapılabilecekler:

Dinlenmek ve rahatlamak için zaman ayırmak
Kendinizi ödüllendirmek
Kendinize ve becerilerinize güvenmek. Yanlış yaptığınızda yanlışlarınızı kabul etmek ve bunlardan bir şeyler öğrenmek.
Ruh sağlığınıza öncelik vermek
Terapi ve yardım programlarından faydalanmak.

KAYNAKÇA

Ayşenur Tozan
Ege Üniversitesi Hemşirelik 2. sınıf