Hemşirelikte Yapay Zeka Kullanımına Yönelik Görüşler
Teknolojinin en yoğun kullanıldığı ve en fazla etkilediği alanlardan biri de sağlık hizmetleridir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) insanlarda hastalıklarının tespitinde, tedavi süreci ve sonrasında sağlıklı ve doğru hizmetin verilmesi ve kayıpların en aza indirilmesinde dijital teknolojinin sağlık hizmetlerinde kullanımı ile gerçekleşeceğini öngörmektedir. Son yıllarda teknolojide gelişmeler, teşhis ve tedavi hizmetlerinin sunum şekline ve kalitesine etkileriyle sağlıkta önemli gelişmelere sebep olmuştur. Medikal cihazlar arasındaki iletişim, yapay zekâ uygulamaları ile sağlık personellerine hastaya konulacak teşhis ve istenecek tetkiklerle ilgili önerilerde bulunmak gibi süreç destekçi dijital çözümler, sağlık sisteminin inovatif yaklaşımları arasında yer almıştır. İnovasyon, hasta gereksiniminin giderilmesi, hizmet maliyetlerinin azaltılması ve hemşirelikte verimliliğin artırılmasına yönelik yeni düşüncelerin, yöntemlerin ve araçların geliştirilmesini sağlayan uygulamaları içermektedir. İnovasyon, içinde bulunulan ortamdaki fırsatları görme ve yeni fırsatlar yaratma, bu fırsatlardan değer yaratma, rekabet avantajı kazandırma ve fark yaratmanın yanında bir organizasyonun başarısı için birçok yarar sağlar.
Teknolojideki gelişmeler ve yaşlı nüfusun artmasına bağlı olarak, kronik hasta sayısının ve evde bakım hizmetleri kapsamının genişlemesi, hemşirelik hizmetlerinin sunum şeklini de etkilemektedir. Bu nedenle hemşireler, hasta bakımlarını ve mesleki bilgilerini geliştirmek için teknolojiyi izlemeli ve kullanmalıdırlar. Hemşirelikte teknoloji kullanımı ile bakımda süreklilik, bakım kalitesi ve hasta memnuniyetinin artırılması, maliyetin azaltılması, performansın değerlendirilmesi, dijital dokümantasyon, klinik karar destek sistemleri ve klinik rehber oluşturulması sağlanır. Aynı zamanda, hastaların durumundaki değişiklikler erken dönemde saptanıp erken müdahale edilmekte, hastaların tedavi ve bakımlarına ilişkin sorumluluk alması sağlanarak memnuniyetleri artırılabilmekte, günlük yaşamdaki rollerine geri dönmelerine yardımcı olunabilmektedir. Hemşirelikte yapay zekâ; elektronik sağlık kayıtlarında, mobil sağlık, tele-sağlık, uzaktan hasta izleme ve hasta takip sensörlerine kadar bakım hizmeti ve eğitimde yaygın olarak kullanılmaktadır. Günümüzde özellikle hemşirelik bakımında ses ve yüz tanıma yazılımları hem hizmet kayıtlarının çevrimiçi yapılmasında, ilaç güvenliği uygulamalarında, hasta güvenliği indikatörlerinin kayıtlarında ve takiplerinde kullanılmaktadır. Ayrıca karar destek sistemlerinin kullanılması ile hataların önlenmesi ve hemşirelere hizmet süreçlerinde etkin yönlendirmelerin yapılması sağlanmaktadır. Gelişmiş ülkelerdeki huzurevlerinde son zamanlarda robotların kullanımı artmaktadır. Japonya özellikle yaşlı yetişkinlerin bakımında, hemşirelik bakım robotlarının büyük potansiyellerinden yararlanmayı planlamaktadır.
Sağlık memnuniyeti hizmetleri de veren kurumların başlıca işlevleri teşhis, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleridir. Hemşireliğin bu meslek grupları içinde en fazla iş yüküne sahip olduğu bilinmektedir. Hemşirelik bakım uygulamaları ve hemşirelerin yaşam kaliteleri artan iş yüküne bağlı olarak etkilenmektedir. Yapay zekânın ve robot teknolojilerinin bu görevlere katkı sağlayabileceği belirtilmektedir. Bu açıdan hemşireler daha fazla enerji ve zaman ile profesyonel görevlerinde daha aktif çalışabileceklerdir. Yapay zekâ ile klinikte rutin uygulama ve tedavi süreci organizasyonlarının geliştirebileceği belirtilmektedir. Bununla beraber en doğru kararların verilebilmesi için hemşirelerin gerekli verileri edinebileceği belirtilmektedir. Yapay zeka kullanımının hemşirelikte avantajlarından bazıları bu şekildedir. Avantajı olduğu kadar dezavantajları ve etik durum hakkında da yorumlar yapılmaktadır. Çağdaş hemşirelik felsefesi hümanizm ve holizm ifadelerini kabul etmektedir. Çağdaş hemşirelik felsefesinin gereklilikleri olan hümanizm ve holizmden yapay zekâ ve robot teknolojileri ile uzaklaşılabileceği düşünülmektedir. Bu tür uygulamalarda sağlık personelinin yatak başında hastayı ziyaret etme sıklığının azalması hastalarda yalnızlık hissini uyandırmakta, hastadan çok makinaların ifade ettiklerini dikkate almaları nedeniyle hastayı önemsemedikleri düşüncesinin oluşmasına sebebiyle hastalarda psikolojik yönden olumsuz sonuçlara yol açabilmektedir. Hemşirelik mesleğini icra ederken öncelikli olarak ahlaki ve manevi değerlerin ve takiben profesyonel değerlerin geldiği belirtilmektedir. Yapay zekâ ile bütünleşmiş robotlar ile etik ve ahlaki sorunların ortaya çıktığı belirtilmektedir. Yapay zekânın hemşirelik yönünde gelişmemesinde ana neden bu yeni teknolojilerin bütünleşmesinde zorluklarla karşı karşıya kalınmasıdır. Nedeni şu ki yapay zekâ ve robot teknolojileri hemşirelik mesleği için tartışmalı etik durumlara ve bazı dezavantajlara sahiptir. Hasta mahremiyeti, etik sorunlar ve hemşirelik uygulamaları sırasında insana dokunmak konusundaki tartışmalar bunlar arasında sıralanabilir. Yapay zekâ ileri teknoloji gerektirdiği için ulaşım kısıtlı olabilmektedir. Bu durum sağlıkta eşitlik ifadesinin sorgulanmasına neden olabilmektedir. Ekonomik anlamda yetersizlikleri bulunan gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerin bu imkânlara ulaşamaması eşitsizliklere sebebiyet vermektedir. Sağlık alanında hasta, yaşlı ve çocuk gibi savunmasız kişilere bakım veren robot kullanımı güvenlik ve zarar verme riski nedeni ile endişelere sebebiyet vermektedir. Sezilemeyen davranışları ortadan kaldırmanın yanında güvenlikle ilgili açıkları yok edecek veya en aza indirgeyecek bir tekniğe de gereksinim duyulmaktadır. Sonuç olarak değişen ve gelişen dünyada yaşanan değişim ve dönüşüme hemşireler uyum göstermelidir. Hemşireler gelişen teknolojiyi takip etmeli ve gelişime destek sağlamalıdır. Böylece hemşirelik bakımının kalitesi yükselecektir. Ancak sağlık bakım sürecinde teknolojinin kullanılmasıyla birlikte hastaların muhatap alınmaması ve yalnız bırakıldığı hissinin oluşturulması uygulamanın dezavantajlı yönleridir. Bu evrede sağlık profesyonellerinin en önemli görevi bakım sürecinde hangi kaynaklardan yararlanıldığı önemsenmeksizin merkezde hasta olduğunu unutmamak ve mutlaka mümkün olan her durumda hastanın ifadelerini dinlenmek ve geri bildirimde bulunmaktır.
Kaynakça
-Çobanoğlu, A., & Oğuzhan, H. (2023). Hemşirelikte Teknolojinin Gelişimi ve Mesleğin Geleceğine Etkileri. Hemşirelik Bilimi Dergisi, 6(2), 114-122. https://doi.org/10.54189/hbd.1036888
-Limon S 2019. Hastanelerdeki tıbbi dokümanların geleneksel ortamdan elektronik ortama dönüşümü. Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi,1(1):30-39.
-Şengün H 2016. Sağlık hizmetleri sunumunda inovasyon. Med Bull Haseki, 54:194-8.
-4th International Eurasian Conference on Biological and Chemical Sciences (EurasianBioChem 2021) November 24-26, 2021. www.EurasianBioChem.org
-Şendir M, Şimşekoğlu N, Kaya A, Sümer K 2019. Geleceğin teknolojisinde hemşirelik. SBÜ Hemşirelik Dergisi, 1(3): 209-214.
-Erikson H, Salzmann Erikson M 2016. Future challenges of robotics and artificial intelligence in nursing: What can we learn from monsters in popular culture? The Permanente Journal, 20:15-17.
-Robert N 2019. How artificial intelligence is changing nursing. nursing management, 50(9): 30–39.
-Eşkin Bacaksız F, Yılmaz M, Ezizi K, Alan H 2020. Sağlık hizmetlerinde robotları yönetmek. SHYD, 7(3): 458-465.
-Bekker M, Coetzee SK, Klopper HC, Ellis SM. Non-nursing tasks, nursing tasks left undone and job satisfaction among professional nurses in South African hospitals. J Nurs Manag. 2015 Nov;23(8):1115-25. doi: 10.1111/jonm.12261. Epub 2014 Oct 27. PMID: 25345386.
-Chang HY, Huang TL, Wong MK, Ho LH, Wu CN, Teng CI. How robots help nurses focus on professional task engagement and reduce nurses’ turnover intention. J Nurs Scholarsh. 2021 Mar;53(2):237-245. doi: 10.1111/jnu.12629. Epub 2021 Feb 10. PMID: 33567145.
-Bini SA. Artificial ıntelligence, machine learning, deep learning, and cognitive computing: What do these terms mean and how will they ımpact health care? J Arthroplasty. 2018 Aug;33(8):2358-2361. doi: 10.1016/j.arth.2018.02.067. Epub 2018 Feb 27. PMID: 29656964.
-Locsin RC and Ito H . Can humanoid nurse robots replace human nurses. Journal of Nursing, 2018;5(1):1-6. http://dx.doi.org/10.7243/2056-9157-5-1.
-Pazar B, Taştan S ve İyigün E. Tele sağlık sisteminde hemşirenin rolü. Bakırköy Tıp Dergisi, 2015;11:1-4.
-Fatma Kandemir1a, Fatma AZİZOĞLU2b, Banu TERZİ3c Use of Artificial Intelligence and Robotic Technologies in Nursing Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi 2023;27(2):118-127
Beyza Sultan Aymaz
Ege Üniversitesi Hemşirelik Bölümü
4. Sınıf Temsilcisi
