Kafa ve Spinal Kord Travmalarında Hemşirelik Bakımı
Kafa travmaları (TBI) ve spinal kord travmaları (SCI), en ağır yaralanmalar arasında yer alır ve hem acil müdahale hem de sürekli hemşirelik bakımını gerektirir. Bu tür yaralanmalar genellikle ciddi nörolojik engellere yol açar ve uzun süreli rehabilitasyon süreçlerini gerektirir. Hemşireler, hastaların komplikasyonlardan korunmasında, semptomların yönetilmesinde ve iyileşme sürecinde destek sağlamada kritik bir rol oynamaktadır. Kafa ve spinal kord travmaları, çoğunlukla trafik kazaları, düşmeler veya şiddet olayları gibi çeşitli sebeplerle meydana gelir. Bu tür travmalar, hastaların motor fonksiyonlarını, duyusal yetilerini ve otonomik düzenlemelerini etkileyebilmektedir. Hemşire, süreç boyunca hastanın komplikasyonlarını önler, iyileşmesini destekler, duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarını karşılar.
Kafa ve Spinal Kord Hemşirelik Değerlendirmesi:
Hastaların nörolojik durumu düzenli olarak takip edilmelidir. Bunun için Glasgow Koma Skalası (GCS) gibi standart ölçümaraşları kullanılır. Buna ek olarak ASIA (Asian Spinal Cord Injury) Engellilik Ölçeği de kullanılarak motor ve duyusal fonksiyonlar değerlendirilir. Kafa ve spinal kord travması geçirmiş kişilerde genelde hipotansiyon, bradikardi gibi otonomik disfonksiyonlar görülür bu yüzden tansiyon, nabız, solunum hızı ve oksijen satürasyonu yakından takip edilmelidir. Yeterli oksijelenme ve dolaşım sağlanarak beyni ve omurilik dokusunun olası ikinci bir hasardan korunmalıdır.
Hemşire, hastasının ağrısını düzenli olarak değerlendirmeli ve buna uygun olarak ağrı yönetim stratejeleri belirlemelidir. TBI hastalarında analjezik ilaçlala müdahelede bulunurken SCI hastalarında ağrı yönetimi için başka yaklaşım gerekebilmektedir. Spinal kord travması geçiren kişilerde hava yolu tıkanıklığı riski yüksektir. Bu nedenle hemşireler, hastanın hava yolunun açıklığından emin olmalı ve gereken durumlarda mekanik ventilasyon desteğini hastasına vermelidir. Solunumun izlenmesi, hipoksinin ve ilave yaralanmaların önlenip gözlenmesi adına büyük önem taşır.
Kafa ve spinal kord travması bulunan hastalarda omurga stabilizasyonu sağlanmalı ek yaralanmaların önlenmesinde kritik rol oynar. Hasta, her hareketten önce en iyi şekilde immobilize edilmelidir. Boyunluk da kullanarak tüm omurganın sabit kalması sağlanmalı ve log-roll gibi teknikler kullanarak yer değiştirme hareketi yapılabilmektedir. Spinal kord travması (SCI) olan hastalarda omuriliğin hasarına bağlı olarak dolaşım bozuklukarı görülebilmektedir. Bu yüzden hemşire, hipotansiyonu da yakından takip ederek sıvı dengesini dikkatlice izlemelidir. Kafa travması (TBI) olan Hastalarda ise intrakraniyal basıncın (ICP) izlenmesi önemlidir. Kafa ve spinal kord travması olan bireylerde, cerrahi müdahale gerektiren bazı vakar görülebilmektedir. Bu durumlarda hemşire cerrahi bölgeyi düzenli olarak sürekli gözlenmeli, varsa enfeksiyon belirtileri zaman kaybetmeden dikkate alınmalıdır. Açık yaraların ve cerrahi insizyonların bakımı iyileşme süreci için kritik önem taşımaktadır.
Spinal kord travması olan hastalarda, omurilik zarar görmüş olduğundan mesane ve bağırsak fonksiyonlarında bozulma yaygın olarak gözükmektedir. Hemşireler, mesane eğitimi, kateterizasyon, ve bağırsak yönetimi girişimleriyle oluşabilecek komplikasyonları engeller. Bu girişimler aynı zamanda enfeksiyon riskini de azaltmış olur. Ayrıca bu hastalarda hareket kısıtlması nedeniyle bası ülseri oldukça sık görülen bir durumdur. Bunu önlemek adına hastanın pozisyonu düzenli olarak değiştirilmeli, cilt dokusu izlenmeli, hastaya uygun yatak ve yastık kullanarak baskı azaltılmlıdır.
Hemşireler, kafa ve spinal kord travması olan hastalara ve ailelerine bu tür travmalın tedavi planları, rehabilitasyon ssüreçleri ve uzun dönem bakımları hakkında eğitim vererek bilgilendirme yapılmalıdır. Bu tür eğitimler hem hastayı hem de ailesini travma sonrası bakım süreci boyunca bilinçendirir. Bu rehabilitasyon sürecine ek olarak hastanın psikolojik destek ve danışmanlık süreci de beklemektedir çünkü bu tür travmaları geçirmiş bireylerde depresyon, anksiyete ve uyum sorunları gibi psikolojik zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Bu deneyimi yaşamış bireyle bir arada bulunabilecekleri destek grupları da hem ailenin hem de hastanın iyileşme sürecinde teşvik edici bir motivasyon kaynağı olarak önemli bir rol oynar.
Kafa ve spinal kord travmaları, hemşirelik bakımı açısından çok yönlü ve karmaşık süreçlerdir. Bu hastaların bakımında kapsamlı değerlendirmelerde bulunarak, zamanında doğru müdahalelerle ve sürekli destek sağlanarak hastaların iyileşme sürecine katkı sağlanır. Hemşirelik girişimleri, bu hastaların yaşam kalitesini iyileştirerek ve komplikasyonları risksiz bir şekilde önleyerek hastanın en iyi bakımı almasını sağlar. Hemşirelerin en önemleri sorumlulularından biri eğitim olduğundan, bu yıkıcı yaralanmaya yol açabilecek davranışları önlemeye yardımcı olmak adına, toplum kafa ve spinal kord travmalarından nasıl kaçınacakları konusunda bilinçlendirilmelidir. Motorlu taşıtlarda her zaman emniyet kemeri takılmalı, alkollüyken araç kullanılmamalı, işi gereği yüksek alanlarda çalışan meslek gruplarında halat ve ipler sabitlenerek düşmeler önlenmeli, spor yaparken bisiklet, kaykay veya ata binerken kask takmak gibi uygun güvenlik ekipmanları kullanılmalı ve bulanık veya derinliğini göremedikleri suya dalmaktan kaçınılmalıdır.
KAYNAKÇA
- American Association of Neuroscience Nurses (AANN). (2017). Neuroscience Nursing: A Pocket Guide to the Clinical Practice of Neuroscience Nursing.
- National Spinal Cord Injury Statistical Center. (2020). Spinal Cord Injury Facts and Figures at a Glance. Erişim: www.nscisc.uab.edu
- McKinley, W., & Tator, C. H. (2019). Spinal Cord Injury: Nursing Management and Rehabilitation. Journal of Neurosurgical Nursing, 21(3), 179-185v
Beyza Sümeyye Aktepe
Biruni Üniversitesi Hemşirelik Bölümü
2. Sınıf Temsilcisi
