Klinik Farmakoloji ve Uygulamaları: Kişiselleştirilmiş Tedaviye Doğru
Herkese merhaba! Bugün sizlere son zamanlarda önemi giderek artan klinik farmakoloji ve kişiselleştirilmiş tedavi konularından bahsedeceğim. Günümüzde eczacılık ve tıp alanlarında bireyselleştirilmiş tedavi büyük bir önem kazanıyor. Hastaların genetik yapısı, yaşam tarzı ve sağlık geçmişine göre en uygun ilaç tedavisinin belirlenmesi, tedavi sürecini olumlu yönde etkileyerek daha başarılı sonuçlar elde edilmesini sağlıyor.
- Peki nedir Klinik Farmakoloji?
Klinik farmakolojinin temel amacı tedavi kararlarını bireyselleştirmektir. Genel olarak konuşursak, farmakoloji; insan organizmasının ilaçla ne yaptığını (farmakokinetik) ve ilacın organizmaya ne yaptığını (farmakodinamik) analiz eder. Klinik farmakoloji ise bireysel veya kolektif bir bakış açısıyla bu ilaç-organizma etkileşimine odaklanmıştır. Yeni ilaç moleküllerinin keşfinden randomize kontrollü çalışmalara ve büyük popülasyonlarda ilaç kullanımının değerlendirilmesine kadar geniş bir alanı kapsar.
Klinik farmakoloji uygulamalarının yanı sıra karşımıza çıkan en önemli kavramlardan biri de farmakogenomiktir. Farmakogenomik, tıbbi tedavileri her bireyin benzersiz genetik yapısıyla uyumlu hale getirmek için farmakoloji ve genomiği entegre ederek kişiselleştirilmiş tedavinin ön saflarında yer alır. Farmakogenomiğin vaadi, ilaç tedavisini optimize etme, advers ilaç reaksiyonlarını en aza indirme ve tedavi etkinliğini artırma potansiyelinde yatmaktadır. Buradaki amacımız ilaç metabolizmasını, taşınmasını ve etki mekanizmalarını etkileyen genetik varyasyonları anlayarak, bireyin genetik profiline en uygun ilaçları ve dozajlarının seçilmesidir. Bazı örnekler arasında viral enfeksiyonlar, onkoloji, antidepresan seçimi ve kalp hastalığı ilaçları yer alır.
Kişiselleştirilmiş bakımda farmakogenomiğin uygulanmasındaki son gelişmeler arasında, karmaşıklığı en aza indirmede ve klinisyenlerin hastaların genetik profillerine dayalı olarak bilinçli ilaç kararları vermelerini sağlamada çok önemli olan Farmakogenomik Klinik Karar Destek Sistemi (PGx-CDS) yer almaktadır.
- Gerçekten kişiselleştirilmiş tedavinin önemi bizim için büyük mü?
Yakın zamanlarda sağlık hizmeti maliyetlerinin artması, tedavilerin hastalıklara nispeten zayıf cevaplar vermesi tıbbi hizmetlerin yürütülmesine dair sorgulamayı yenileme gerekliliğini doğurmuştur. Bunun sonucunda hastalığı değil hastayı ele alan kişiselleştirilmiş tedavi kavramı yaygınlaşmıştır.
Tarihsel olarak ise, 2000’lerin başlarında “Bugün insan genomunun anlaşılmasında ve daha sonra insan genetik varyasyon haritasının oluşturulmasında bir devrime tanık olduğumuzu” yazan Francis Collins tarafından ortaya atılmıştır.
Kişiselleştirilmiş tedavi, daha etkin, yan etkilere daha az eğilimli ve mevcut tedavilerin çoğundan potansiyel olarak daha maliyet etkili, her bir hastanın kendine has özelliklerine uyarlanmış tedaviler sunmayı vaat etmektedir.
Kişiselleştirilmiş tedavi ile birlikte; tıbbi sorunların genetik kaynağına doğru ilerlenebilmesinin mümkün olabileceği, bunun bizleri daha sağlıklı bir nüfusa götüreceği, sağlık hizmetleri maliyetlerinde ve hastalık nedeniyle yaşanan sorunlarda büyük düşüş yaşanacağı düşünülmektedir.
- Klinik farmakologlar bu süreçte hangi görevleri üstlenir?
Klinik farmakologlar, ilaçların hastalar üzerindeki etkilerini optimize ederek tedavi süreçlerinin daha güvenli ve etkili olmasını sağlar. Bu kapsamda görev aldıkları alanları şöyle sıralayabiliriz:
- İlaç Tedavi Yönetimi: Kişiselleştirilmiş tedavi ile hastalar için hangi ilaçların uygun olduğunu ve hangi dozajların gerekliliğini belirler.
- Yan Etkilerin İzlenmesi: İlaçların yan etkileri izlenerek bu etkilerin en aza indirgemek için tedavi sürecini optimize eder.
- Farmakogenetik: Bireylerin genetik yapısına bağlı olarak tedavilerinin kişiselleştirilmesini sağlar.
- Klinik Araştırmalar: Yeni ilaçların etkinliği ve güvenliği hakkında araştırmaların yapılmasında görev alır.
- Eğitim ve Danışmanlık: Sağlık çalışanlarına ilaç kullanımı hakkında bilgi verir.
- Kişiselleştirilmiş Tedavi ve Klinik Farmakolojinin Geleceği
Yapay zeka (AI) ve farmakogenomik, ilaçların kişiye özel tedavi edebilme biçiminde devrim yaratacak şekilde birleşiyor. Yapay zeka ile ilaç geliştirme süreçlerinde, etkinlik tahminleri yapmada ve tedavi politikaları oluşturma konusunda aktif bir rol oynamaktadır.
Bu alandaki en önemli gelişmeler arasında makine öğrenimi ve derin öğrenme yer almaktadır. Bu teknolojiler, büyük veri kümelerini analiz ederek yapay sinir ağları oluşturulmasına olanak tanır ve hasta sonuçlarındaki kalıpları belirlemeyi kolaylaştırır. Ayrıca, büyük veri ve analizlerin kullanımı, farmakogenomikte genetik ve klinik faktörleri belirlemeye yardımcı olarak ilaçların hasta üzerindeki etkilerini daha doğru tahmin etmemizi sağlar.
Yapay zeka destekli farmakogenomik, kişiselleştirilmiş tedavi ve yönetilen bakım sağlayarak klinik karar vermeyi yeniden şekillendirmektedir. Yapay zeka algoritmaları ilaç etkinliğini tahmin edebilir, yanıtla bağlantılı biyobelirteçleri belirleyebilir ve ilaç tedavileri için en uygun hasta profillerini ortaya çıkarabilir. Yapay zekadan elde edilen içgörüler, ilaç seçimini, dozajını ve güvenliğini iyileştirmek için rutin hasta bakımına entegre edilebilir. Örneğin, yapay zeka nükleotid değişikliklerinin etkilerine ilişkin verilere dayanarak ilaçların dozajını ve seçimini optimize edebilir. Yapay zeka ayrıca ilaç hedeflerinin farmasötik özelliklerini tahmin etmek için de kullanılabilir; bu özellikleri klinik açıdan çok önemlidir.
KAYNAKÇA
- Agusti, A., Cereza, G., & J. de Abajo, F. (2023). Clinical pharmacology facing the real-world setting: Pharmacovigilance, pharmacoepidemiology and the economic evaluation of drugs. Pharmacological Research. içinde doi:https://doi.org/10.1016/j.phrs.2023.106967
- Marques, L., Costa, B., Pereira, M., & Silva , A. (2024). Advancing Precision Medicine: A Review of Innovative In Silico Approaches for drug development clinical pharmacology and personalized healthcare. doi:https://doi.org/10.3390/pharmaceutics16030332
- Taherdoost, H., & Ghofrani, A. (2024). AI’s role in revolutionizing personalized medicine by reshaping pharmacogenomics and drug therapy. Intelligent Pharmacy (Cilt 2, s. 643-650). içinde doi:https://doi.org/10.1016/j.ipha.2024.08.005
- Tekpınar, L., & Erdem , R. (2019). Kişiselleştirilmiş tıp ve genom araştırmalarının sağlık çıktıları bağlamında değerlendirilmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi (Cilt 22, s. 843-862). içinde
Vecihe Uslu
Çukurova Üniversitesi Eczacılık Bölümü
4. Sınıf Temsilcisi
🔬 Bu zirvede neler mi var? Eczacılık sektöründeki yenilikler ve gelecek trendleri, Akademisyenler, klinik eczacılar ve sektör liderleri ile söyleşiler, Kariyerine yön verecek ipuçları ve network fırsatları, Çekilişler ve sertifikalı katılım fırsatı
🚀 Geleceğin başarılı eczacıları arasında yer almak için hemen kayıt ol! Kontenjan sınırlı!
📢 Sen de bu büyük buluşmada yerini al, mesleki geleceğini şekillendir! 💙
