Merhabalar! Bu yazımda size lenfatik sistem anatomi ve fizyolojisinden bahsedeceğim. Lenfatik sisteme aslında vücudun üçüncü dolaşım sistemi de diyebiliriz. Arteriyel dolaşım venöz dolaşım ve işte bir de lenfatik dolaşım. Bu üçüncü dolaşım sistemi vücudun bağışıklığını destekleyen hatta oluşturan sistemdir ve sadece damarlardan değil aynı zamanda bazı organlardan ve lenf nodlarından oluşur. Biz bunlara lenfoid organlar diyoruz. Hangileri diye baktığımızda bunlar timus bezi, dalak, kemik iliği, karaciğer (kaynaklarda çok yazmaz ama karaciğeri de katabiliriz onunda belirli bir fonksiyonu var), tonsiller ve ince bağırsağın iç çeperinde bulunan peyer plaklarıdır. Peki bu organlar ne iş yapıyor? Bu organlar T lenfosit ve B lenfosit hücrelerini sentezliyor ve bu da hücrelerde antikor oluşturuyor. Vücuda giren çeşitli bakteri ya da virütik partiküllerle mücadele ediyor. Ayrıca bir de dalak ve karaciğerin lenf sıvısının 3/2’sini üretmek gibi bir rolü var. Demek ki bu organların hem lenf sıvısını üretmek hem de bu hücreleri sentezlemek adına önemli görevleri var.
Kalpten pompalanan kan daha küçük damar çaplarına yani arterler, arterioller ve kapiller boyutuna kadar küçülüyor. Arteriyel kapilleriyle venöz kapiller direkt olarak birbirleriyle anastamoz yapar ve kanın bir kısmı vene geçer bir kısmı da hücreler arası boşluğa çıkar. Bu geçişleri ise sıvı basınç dengesiyle sağlıyor çünkü baktığımızda arter tarafındaki kan basıncı vene göre daha yüksektir. Sıvı alışverişleri hep kapiller düzeylerde olur ve lenfin kapilleri arter ve vene göre lümeni daha düzensiz ve boşlukları daha fazla olan bir yapıya sahiptir. Bu hücreler arası boşluklardan da sıvının fazlası lenflerin kapillerleri tarafından emilerek kendi içinde dolaşmaya başlayacak ve daha büyük damar yapılarına dökülecek. En sonunda da ductus thoracicusta toplanarak vene giriş yapacak. Buradaki bağlanılan ven ise vena cava superiordur ve bu da vücudumuzdaki en büyük ven damarıdır. Bu şekilde tekrar kalbe dönüş gerçekleşir bu sayede de sıvı dengesi sağlanır ve vücudumuzda bir sıvı azalması olmaz hatta bu ortamdaki sıvıyı daha fazla antikor yükleyerek, temizleyerek tekrar dolaşıma kazandırıyor. Bu yüzden bizim için çok kıymetlidir.
Yukarıdaki şekilde olduğu gibi lenfin çeperindeki açıklıkların yani porların daha geniş olması daha fazla sıvı ve biriken maddeleri almasını sağlar. Kendi içinde de kapakları vardır ve boğum boğum ilerler. Aşağıdan gelen sıvıyla buradaki düz kaslar kasılır proksimalindeki kapak açılır ve bir üst üniteye geçer. Gördüğümüz gibi bir pompalama sistemi ve geri kaçışın önlenmesi için kapak sisteminden oluşan bir damar iç yapısı mevcut.
Lenf damarlarını incelersek de küçükten büyüğe doğru kapiller, prekollektörler, kollektörler, trunkuslar ve duktuslar olarak adlandırılır. En küçüğü olan ve sıvı alışverişinin gerçekleştiği kapiller hemen cilt ve cilt altı dokuda yer alır. Manuel lenf drenajının çok küçük manevralardan oluşmasının sebebi de budur. Fasya üzerinde ve kasın altında bulunan kollektörler vardır bunlara yüzeyel ve derin kollektörler diyoruz. Bunlar ilerde birleşerek trunkusları yani dalları oluşturuyor ve büyük lenf damarlarına dökülüyor. Buradaki sıvı hızlanınca birbirine döküle döküle tekrar merkezi sisteme iletilmiş oluyor.
Peki lenfödem nasıl gelişiyor? Bu bahsettiğimiz hücrelerarasına çıkan sıvıyı lenfatik sistem alamazsa, yeterince lenf kapili yetişip o alanı drene edemezse ve o alanda da sıvı birikirse işte o an lenfödem dediğimiz durum gerçekleşmiş olur.
Yazımı bitirmeden önce diyafragmatik solunuma da dikkat çekmek isterim çünkü bu solunum lenfatik akışı hızlandırır bunun sebebi de anatomik pozisyonlanmasıdır. Ductus thoracicusun başlangıç yeri olan cisterna chyli hemen diyaframın altındadır. Diyafragmatik solunumda diyagram aşağıya iner bu hareketle abdominal basınç artar ve hemen altındaki cisterna chyliye de baskı yapar. Periferdeki tüm sıvı önce cisterna chyliye geldiği için bu pompalama hareketi sayesinde daha fazla lenf sıvısı dönüşünü hızlandırır.
Daha fazla anatomi ve fizyolojiyle sizi boğmadan tüm akademik hayatınızda başarılar ve özellikle irade diliyorum. Ne demiş Franz Kafka ‘’İraden, hayatta sahip olacağın en büyük gücündür.’’ Kendinize çok güzel bakın, tekrar görüşmek üzere!
Zeynep KAYAASLAN
Karabük Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon 4. sınıf
