Çenesi önde veya geride olan, dişleri üst üste binmiş yani çapraşıklığa sahip olan, tel tedavisi gören insanları çoğumuz görmüşüzdür hatta belki de onlardan biriyizdir.Ben onlardan biriyim diyebilirim rahatlıkla. Bugün bu yazımda size maloklüzyonlar yani yanlış/hatalı kapanışlarda ne gibi ortodontik tedaviler uygulanır en temelden ele alarak aktaracağım.
Öncelikle ortodontinin sorumluluk alanlarını nelerdir ?
- Kapanış bozukluklarının teşhisi, engellenmesi, durdurulması ve tedavisi.
2. Fonksiyonel ve düzeltici apareylerin dizaynı, uygulanması ve kontrolü.
3. Yüz ve kraniyal yapılar (kafa bölgesindeki kemik yapısı) arasındaki fizyolojik ve estetik uyum için ideal ilişkilerin sağlanması için dişlere ve destek dokulara rehberlik edilmesi şeklinde sıralayabiliriz
Peki neden ortodontik bozukluklar oluşur ?
- Genetik faktörler : İskeletsel bozukluklar, diş eksikleri, üst çene darlığı, çapraşıklık problemleri olan bireylerde ailede benzer bir anomalinin olup olmadığı önemlidir .Genelde ailede varsa bireye geçmiş olma olasılığı yüksektir.
2. Çeşitli kulak burun boğaz problemleri: Burun deviasyonu(eğriliği) ve geniz etinin bulunması, ağız solunumu gibi durumlar (ki bu durumu genelde geniz eti olan bireylerde görmek muhtemeldir) çene kemiklerinin gelişiminde olumsuz yönde etkili olmaktadır.
3. Kötü alışkanlıklar: Parmak emme, yanak emme, uzun süre yalancı meme kullanma, dil emme vb. gibi zamanında bırakılmayan alışkanlıklar çenelerin gelişimini kötü yönde etkilemektedir. Bu nedenle bu tür alışkanlığa sahip çocuklar iyi takip edilmeli ve alışkanlık mümkün olduğunca erken dönemde bıraktırılmalıdır.
4. Erken diş kaybı: Süt dişlerinin çürük nedeniyle zamanından önce çekilmesi ve yer tutucu yapılmaması sonucunda, komşu süt dişleri erken çekilen süt dişlerinin yerine kayacağından alttan çıkacak daimi dişlerin yerleri kaybedilmiş olur. Bu nedenle de çapraşıklık ve sürme problemleri yaşanabilir.
Ortodontik bozukluklar nelerdir?
ön açık kapanış: Arka dişler birbirleriyle temas ederken ön dişler birbirlerini örtmeyip, üst ön dişlerle, alt ön dişler arasında aralık bulunmasıdır.
çapraz kapanış: Normalde istenen durum, üst dişlerin alt dişlerden daha önde olması ve alt dişleri belirli bir oranda örtmesidir. Bu durumun tersi söz konusu olduğunda çapraz kapanıştan söz edilir.
çapraşıklık: Bir ark (diş dizisi) içerisinde veya bir bölgede dişlerin düzgün sıralanabilmesi için yeterli yer olmamasıdır.
Aralıklar (Diestema): Komşu dişler arasında aralık bulunmasıdır. Özellikle üst orta kesici dişler arasında sıkça görülür. Ancak, süt dişlenmede diestema bulunması normal bir durumdur.( Çene gelişimi devam ederken diş boyutlarının sabit kalmasından ötürü oluşan bir durumdur.)
Ektopi: Dişin normal konumundan başka bir yerde anormal pozisyon almasıdır.
Gömülü diş: Genellikle yeterli yer olmadığından dişin süremeyip, çene kemiği içerisinde gömülü kalmasıdır.( genelde yirmilik dişte bu durumu gözlemleyebiliriz )
Dudak yetersizliği: Alt çene serbest konumdayken, dudakların, dişleri yeteri kadar örtememesidir.
Derin kapanış: İdeal kapanışta üst kesici dişler, alt kesici dişleri 2-3 mm ya da alt kesici diş boyunun 1/3’ ü kadar örtmelidir. Üst kesici dişler alt kesicileri normalden fazla örtüyorlarsa buna “derin örtülü kapanış” denir.
İleri itim: Alt ve üst çene dişleri birbirleriyle kapanışa geldiğinde, üst kesicilerle alt kesicilerin arasındaki aralığın normalden fazla olmasıdır. (Bu aralık, küçük parmak alt kesicilerle üst kesiciler arasına yerleştirilerek test edilebilir.)
Rotasyon: Dişin yuvasında normal pozisyonuna nazaran dönük konumlanmasıdır.
Transpozisyon (Yer değiştirme): İki dişin normalden farklı olarak birbirlerinin yerlerine sürmesidir.
Ortodonti alanına genelde estetik beklentilerle başvururuz fakat temelde çoğu ortodontik tedavi ağız ve diş sağlığını etkiler.
Ortodontik tedavileri temelde 4 başlık altında inceleyebiliriz aslında .Koruyucu, durdurucu, düzeltici ve pekiştirici ortodontik tedaviler olarak sınıflandırabiliriz
Ortodontik tedavilerin etkinliğinin alışkanlıklarımızla büyük ilgisi vardır .Örneğin küçükken parmak emme alışkanlığını , meme emme alışkanlığını hepimiz biliriz erken gelişim evresinde bu alışkanlıkların bırakılması ortodontik tedavilerin etkinliği adına büyük önem taşır. Ortodontik tedaviler için aslında en ideal yaş 10-12 yaş aralığıdır. Ama tabii ilerleyen yaşlarda da ortodontik tedavi yaptırılabilir .Ortodontik tedaviler ortalama 1,5-2 yıl sürer ama bu zaman zarfını etkileyen çeşitli etmenler de mevcuttur.
SABİT ORTODONTİK TEDAVİLER
İskeletsel yani kemiksel herhangi bir problemi olmayan yalnızca dişlerin diziliminden kaynaklanan problemlere sahip hastalara uygun tedavi türüdür. Tabii bütün dişlerin dizilimini düzeltmek için önce bütün daimi dişlerin sürmesini beklemek gerekir .Peki bu sabit tedavi dediğimiz tedavi nedir diye soracak olursanız dişlerin üzerine ortasında oluk olan braket yerleştirilir .Bu oluklara teller yerleştirilir hepimiz görmüşüzdür zaten bu teller sayesinde de dişler ideal pozisyonlarını alırlar hem ağız sağlığı için hem de estetik yönden oldukça etkili bir tedavidir. Estetik braketleri de ele almak istiyorum çünkü toplum olarak ortodontik tel tedavilerine estetik görünmediği için çok sıcak bakmıyoruz ve gidip laminalar yaptırıp hem diş preperasyonu yapıldığı için sağlam diş dokularına zarar veriyoruz hem de kalıcı tedaviler uygulayamamış oluyoruz. İşte tam da bu estetik kaygıları gidermek adına biraz daha maliyetli olan ve estetik duran porselen braketler kullanılmaya başlanmıştır.Yalnız bu braketleri kullanırken asitli içecekler içmemeye, sert şeyler yememeye özen gösterilmesi gerekir.
HAREKETLİ APAREYLER KULLANILARAK YAPILAN ORTODONTİK TEDAVİLER
Bu apareyleri genelde süt dişlenme ve karma dişlenme döneminde uygularız. Bu tedaviyi aslında büyümeyi kontrol altına alıp diş diziliminin kavise uygun şekilde yerleşmesini sağlamaktır.
FONKSİYONEL APAREYLER KULLANILAR YAPILAN ORTODONTİK TEDAVİLER
Büyüme ve gelişim döneminde alt ve üst çene arasında gelişim fazlalığı ya da geriliği durumunda (çoğunlukla alt çenenin önde olduğu sivri yüz hatları ve ön dişin önde olduğu hafif dişlekliğin olduğu durumlar gözlenebilir) bu apareyleri kullanarak gelişim düzenlenebilir.
AĞIZ DIŞI APAREYLER KULLANILARAK YAPILAN ORTODONTİK TEDAVİLER
Ağız dışı apareyler, kafa, ense veya alından destek alarak dişlerin ve çenenin gelişimini yönlendirirler. Ortodontik ağız dışı aparey kullanımı büyümenin hızlı olduğu 12 – 16 yaşlarında kullanılarak hastaya sağlıklı bir görünüm kazandırma amacıyla yapılır.
Kullanılan apareyler ile diş üzerinde hafif basınç uygulanır ve diş alveol kemiğinin içerisine yavaşça gömülür ve kökün yuvası olur tabii yuvanın oluşması için alveol kemiğinin erimesi gerekir. Bu bölümdeki alveol kemiği erirken dişin diğer tarafındaki boşluk ise kemikle dolabilir.
PEKİŞTİRME
(Ortodontik tedavi sonrası dişler eski durumlarına geri dönme eğilimi gösterirler bu eğilimin engellenmesi adına sabit veya hareketli pekiştirme apareyleri kullanılır. Hareketli pekiştirme aygıtları gece ve gündüz, hekimin önerisi doğrultusunda kullanılmalıdır. Bu süre 3 aydan başlar, 2 yıl veya daha fazla da sürebilir. Sabit pekiştirme aygıtları (lingual retainer): lingual retainer’lar genellikle ince bir tel şeklinde olup, dişin iç yüzeyine (dile bakan tarafa) yapıştırılırlar.
Lingual retainer
ORTOGNATİK CERRAHİ NEDİR?
Ortodontik tedavilerin çene ve yüz gelişim bozukluklarını yeteri kadar tedavi edemediği ve bu bozuklukları düzeltemediği durumlarda endike olan bir tedavidir. Çenenin öne-arkaya, sağa-sola alınmasına olanak tanıyan bir ameliyattır. Ortognatik cerrahi üst çenede önemli ölçüde geri çekilme ya da çıkıntılı bir durum olduğunda, çapraz kapanmada, alt çene çekilmesinde ya da çıkıntısında, çok sayıda azı dişinin olması halinde açık ısırık sorunlarını düzeltmek için tedavi imkanı sunar. Ortognatik cerrahi işlem sonunda çenenin iyileşmesi genel olarak ameliyattan altı hafta sonra sürer. Tam iyileşmenin gerçekleşmesi 12 hafta kadar sürebilir.
TELSİZ ORTODONTİK TEDAVİLER
Son yıllarda geliştirilmiş olan invisalign, clear aligner, orthoclear teknolojileri sayesinde çapraşık dişler, braket denen diş telleri olmaksızın düzeltilebilmektedir. Şeffaf plaklar bilgisayar ortamında tasarlanırlar ortalama 2 haftada bir değiştirilir ve yemek yerken çıkarılır. Ama tabii her hastaya uygun değlidir buna yalnızca hekim karar verir.
LİNGUAL ORTODONTİ TEDAVİSİ
Lingual ortodonti sistemi, braketlerin (diş tellerinin) dişlerin ön yüzeyleri yerine arka yüzeylerine, dil tarafına yapıştırıldığı sistemlerdir .Fasiyal yüzde görünmediğinden estetik bir tedavi yöntemidir. Bu sebeple lingual ortodonti tedavisinde braketler hastadan alınan ölçü üzerinde laboratuvar çalışması ile konumlandırılır ve bir taşıyıcı kaşık vasıtasıyla hastaya transfer edilerek dişlere yapıştırılır.
Benim ortodontik tedavilerle alakalı aktaracağım şeyler genel olarak bu şekildeydi aslında bakıldığında tabii ortodontik tedaviler derya deniz bir konu fakat ben en özet şeklinde aktarmaya çalıştım. Umarım merak edenlere fayda sağlar bu yazım. Buraya kadar okuduysanız sabrınız için teşekkür ediyorum. Diğer yazılarda buluşmak üzere.
Hasret Çağin
Kent Üniversitesi Diş Hekimliği 2. Sınıf
