Palyatif Bakımda Hemşirelik Süreçleri
Giriş
Terminal dönem, hastanın fonksiyonel durumunda geri dönüşü olmayan, fiziksel ve bilişsel işlevsellikte azalmanın görüldüğü ve yaşamsal fonksiyonların günden güne bozulmaların görüldüğü ölümden önceki son dönemdir. Palyatif bakım, terminal dönemdeki hastanın bakımında önemli bir yerdir. Palyatif bakım, ilerleyici hastalığı olan ve tıbbi olarak tedavisi mümkün olmayan kişilerde; fiziksel sorunların, ağrının, psiko-sosyal ve manevi sorunların önlenmesi ve hafifletilmesi için uygulamaların yapıldığı, yaşam kalitesinin geliştirilmesinin amaçlandığı bir yaklaşımdır. Palyatif bakım, ölümü olağan bir süreç olarak değerlendirmeyi, ölüm ne hızlandırmayı ne de yavaşlatmayı, hastanın yaşamının son anına kadar olabildiğince aktif yaşamasına yardım eden destek sistemi sağlamayı, hasta ve ailesinin yas süreci ile başa çıkabilmesini ve yas için rehberlik hizmeti sunmayı içermektedir. Nüfusun yaşlanması ve bazı bulaşıcı olmayan hastalıkların artan yük ve bulaşıcı olmayan hastalıkların sonucu olarak, palyatif bakıma yönelik küresel ihtiyaçlar artmaya devam etmektedir.
Ölüm
Ölüm, evrensel bir deneyimdir. Ölüm ile birlikte yaşamsal fonksiyonların geri dönüşümsüz olarak sona ermektedir. Ölüme yüklenen anlamlar verilen tepkiler: kültür, yaş, bireysel değerler, inanç ve gelişimsel seviye etkilemektedir. Hemşirelik öncülerinden biri olan Henderson “ Huzurlu bir ölümün sağlanmasına yardımcı olmayı hemşirelerin görevlerinden biri olarak ifade etmiştir. İyi ölüm, palyatif bakım için önemli bir olgudur.
İyi Ölüm
İyi ölüm iyi yönetilen ölüm olup hasta ve hasta yakınlarının manevi açıdan ölüme hazırlandığı süreci içermektedir. İyi ölüm tanımı hastanın görüşlerine ve sağlık hizmeti sunucularına bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
Hastalara göre iyi ölüm kavramı: deliryum, bağımlı ve yük olmadan, inkontinans ve ağrı yaşamadan, sevdikleriyle beraber olunduğu, yeterli bakım alındığı, tedavi tercihleriyle ilgili kararlarda yer alabildiği ve bireyin bir bütün olarak değerlendirildiği bir ölüm olarak nitelendirilmektedir.
Hemşirelerin ifadelerine göre; ölüme yaklaşan hastalar ve aileleri birbirleri ile korkuların, hüzünlerin ve acılarını paylaşmadıklarında giderek yalnızlaştıkları sonucu bulunmuştur.
Hemşirelik Bakımı
Palyatif bakım hemşireleri, yaşam sonu ciddi hastalık ve ölümle karşılaşan hasta ve aileleriyle karşı karşıya kalmaktadır. Hastalar ve aileleri ile etkili bir şekilde iletişim kurma yeteneği, palyatif bakım hemşiresi için önemli bir beceridir. Hasta için acil müdahale ilaçlarının varlığı kontrol edilmeli, gereksiz ilaç, laboratuvar ve radyolojik testler uygulanmamalıdır. Burada amaç bireyin rahatlığını sağlamak olmalıdır. Aile bireyleri ya da bakım vericiler de bu süreçte desteklenmeli ve duyguları paylaşım için cesaretlendirilmelidir. Bu dönemde yas sürecinin aşamaları olan inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme aşamalarını yaşayabilirler. Hemşire kayıp yaşayan ailenin herhangi birini yaşadığı bu aşamaları uygun iletişim teknikleriyle yönetebilmelidir. Mümkünse ailelere ve bakıcılara hastaların fiziksel bakımına katma fırsatı sunulmalıdır. Hastanın nefes darlığı, ağrı, fiziksel veya psikolojik semptomların kontrolü, hidrasyon ve beslenme gibi palyatif bakım ihtiyaçlarının kapsamlı değerlendirmesi yapılmalıdır.
Kaynakçalar
- Arslan, B. Ş., Buldukoğlu, K. (2019). Yasın aile üzerine etkilerini azaltmak için uygulanan yas destek programları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(3), 402-417. https://doi.org/10.18863/pgy.444297
- Baillie, J., Anagnostou, D., Sivell, S., Van Godwin, J., Byrne, A., Nelson, A. (2018). Symptom management,nutrition and hydration at end-of-life: A qualitative exploration of patients’, carers’ and health professionals’ experiences and further research questions. BMC Palliative Care, 17(1), 1-13. DOI: 10.1186/s12904-018-0314-4
- Breen, L. J., Aoun, S. M., O’Connor, M., Howting, D., Halkett, G. K. (2018). Family caregivers’ preparations for death: A qualitative analysis. Journal of Pain and Symptom Management, 55(6), 1473-1479. DOI: 10.1016/j.jpainsymman.2018.02.018
- Bölüktaş, R. P. (2018). Palyatif bakım hastalarında manevi bakım. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi/Cekmece IZU Journal of Social Sciences, 6(13), 51-72. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1645570
- Çolak, G. V., Hocaoğlu, Ç. (2021). Kayıp ve yas: Bir gözden geçirme. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 3(1), 56-62. https://doi.org/10.35365/ctjpp.21.1.07
- Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) 2015. Terminal dönemde bakım. Sağlık Hizmetleri. Ankara. Erişim Tarihi: 01.03.2022 http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Terminal%20D%C3%B6nemde%20Bak%C4%B1m.pdf
- Menekli, T., Dolu S., Coşkun, Ö., Torun, M. (2021). Palyatif bakım hastaları, yakınları ve hemşirelerinin iyi ölüme ilişkin görüşleri. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 24(1), 84-94. https://doi.org/10.17049/ataunihem.775855
- Özçelik, H. (2017). Palyatif bakım ve ölmekte olan hastaya yaklaşım. Türkiye Klinikleri Dergisi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Özel Sayısı, 10(1), 87-93.
- Tosun Taşar, P, Ülgen, M (2016). Palyatif cerrahi uygulamalar sırasında psikososyal ihtiyaçlar. Türkiye Klinikleri J Gen Surg-Special Topics, 9(1), 31-7. http://mevlutulgen.com/images/Palyatif-Bak%C4%B1m-Uygulamalar%C4%B1- i%C3%A7inde-Psikososyal-%C4%B0htiya%C3%A7lar-P.T.Ta%C5%9Far-M.%C3%9Clgen-9-1-5.pdf
- Yorulmaz, D. S., Karadeniz, H. (2020). Terminal dönem ve iyi ölüm sürecinde hemşirelik bakımı. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 24(2), 134-138. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ybhd/issue/56840/743665
İlayda Ertuğrul
Yüksek İhtisas Üniversitesi Hemşirelik Bölümü
4. Sınıf Temsilcisi
