Kriz Nedir?
Krizler, geniş kitlede toplumların ve örgütlerin yaşam seyrinde karşılaşabilecekleri sonu genel itibariyle kaosa zemin hazırlayan ve karmaşa oluşturan durumlardır. Krize sebebiyet verecek bir doğal felaket olunca bunu önceden bilmek ve sonuçlarını net bir şekilde kestirebilmek en azından günümüz için olanaksız görülebilir. (Kahraman, 2009:10)
Krizin Özellikleri
Krizler arasında bir takım spesifik özellikler bulunmasına rağmen, krizlerin tabanında, çarelerinde ve neticelerinde müşterek özelliklere rastlanmaktadır. Asıl önemli olan nokta, krizi doğru tespit edebilmek ve doğru çözümler üretebilmektir. Krize ait bu önemli noktalar:
- Kriz, teşkilatın üst düzey amaçlarını hatta varlığını tehdit eder.
- Krizde işletme zamanın denetimi altındadır.
- Krizde, örgütün tehlikeleri öngörme sistemleri yetersiz kalır.
- Kriz döneminde beklenmedik ve ani değişikliler söz konusudur.
- Yöneticiler ve işletme sahipleri sürekli gerilim içindedir.
- İşletmede korku ve panik vardır.
- Kriz döneminde denetim güçlüğü yaşanır.
- İşletmenin imajı, insan kaynakları, finans yapısı ya da doğal kaynakları kriz tarafından tehdit edilir (Kaya, 2009: 6).
Krize Yol açan Faktörler:
1)Doğal Faktörler: İdari birimler tarafından, denetimi çok zor olan, yangın, sel, deprem, nükleer atıklar gibi doğal felaketler, insanların tümünü tehdit altına alan gayritabiî durumlardır. (Nayman, 1995: 25).
2) Politik ve Yasal Faktörler: Yasama organının cari kur, dış alım ve dış satım rejimleri, vergi kanunları vb. ekonomik kültürel ve toplumsal olgularla ilgili olarak yapacağı tertipler ile siyasal dengesizlikler ve çekişmeler, koalisyon hükümetleri genel, sektörel veya işletme temelinde krize neden olabilmektedir.
3)Ekonomik Faktörler: İşletmenin ürünlerinin arz-talep vaziyeti, pazar unsurları, ülke ekonomisinin kazanç, mali ve genel iş koşulları yönünden değişimi, dönüşümlü ekonomik çalkantılar ya da tam tersi ekonominin büyümesi ve sağlığı, Gayrı Safi Milli Hasıla ve kullanılabilir kişisel gelir, talepteki büyük değişmeler ve yabancı işletmelerle yarış işletmeleri yakından etkilemektedir (Tüz, 2004: 5)
4) Teknolojik Değişimler: Yenilenen ve daima gelişen teknoloji durağan hiçbir şeyi kabul etmez. Bu sebepten sorun oluşması kaçınılmazdır.
5) Toplumsal Yapı: Toplum içerisindeki bu değer ve tutumlara bağlı olarak oluşan değişimler, toplumda yaygın olan yaşayış biçimine göre üretilen mal ve hizmetlere olan talebin derecesi, çeşidi ve niteliğini değiştirecektir. (Ersöz, 2013: 10).
6) İşletme İçi Faktörler: İşletmelerin krize düşmelerinde makro faktörlerden çok örgüt içi faktörlerin daha etkili olduğu öne sürülmektedir.
Yönetici Kriz anında Ne Yapmalı?
- Panik yapılmamalıdır. Soğukkanlı olunmalıdır.
- Devamlı asıl işin başında olunmalı, gereksiz işlerle meşgul olunmamalıdır.
- Dedikodulara kulak asılmamalıdır.
- Bir musibet, bin nasihatten iyidir düşüncesiyle krizden dersler çıkarılmalıdır. (Özden, 2009: 19).
Yöneticinin Krizi Çözme Yaklaşımı Nasıl Olmalı?
- Krizin aynı zamanda bir fırsatta doğurabileceği unutulmamalıdır.
- Rekabet stratejileri iyi belirlenmelidir.
- Stratejik rekabette güçlü olunan alanlar iyi analiz edilmelidir.
- Uluslararası pazarlamanın krizden korunmak için en iyi araçlardan birisi olduğu unutulmamalıdır.
- İşletme içi tasarruflara önem verilmelidir.
- Kısa vadede geri dönüşümü yüksek alanlara öncelik verilmelidir.
- İşletme çalışanları krize karşı iyi motive edilmelidir (Aksu, 2010: 65).
Bu şartları erken uyarı sistemleri ile öngören ve önemseyen bir örgütün kriz yönetimi sürecinde dezavantajları avantajlara çevirerek başarı sağlaması beklenir.
Kriz ortadan kaldırılıp, kurum üzerindeki olumsuz etkileri giderildikten sonra; kriz yönetimi sürecinin son safhasına ulaşılır. Bu safhada, yaşanan kriz sorgulanır, alınan karar, önlem ve uygulamalar gözden geçirilir ve geleceğe yönelik tedbirler ve uygulamalar belirlenir. (Kahraman, 2009: 85).
Krizin önlenmesi için planlama yapılması;
- Potansiyel kriz durumlarının listelenmesi yapılır,
- Krizden korunmak için politikaların kararlaştırılması,
- Olası her bir krizle ilgili olarak stratejiler ve taktiklerin belirlenmesi,
- Krizden etkilenmesi muhtemel kişi ve grupların belirlenerek önlemlerin kararlaştırılması,
- Örgütlerin uygulama ve önlemlerden doğacak zararın en aza indirilmesi için iletişim kanalarının etkili bir şekilde tasarlanması,
- Plan, program, prosedür ve yönergelerin hazırlanması,
- Yapılan planlama çerçevesinde her şeyin test edilmesidir. Krize karşı önleyici planların yapılmasının en önemli özelliği, bu planlanmanın hangi krizin ne şeklide ortaya çıkacağının önceden bilinmeyen belirsiz şartlarda yapılmasıdır. Belirsiz olan bu süreçlerde işletmenin bir stratejisinin olması işletmeye avantaj sağlayacaktır. İşletmenin stratejisi tespit edilirken ana hedefler ve temel göstergeler saptanır ve ayrıntılar belirlenir. Süreçte belirsiz kalan her alan, karşılaşılan olaylar ve durumlar ile belirli duruma dönüşecektir.
Bu şekilde özetlenebilir (Özden, 2009:68)
‘Yazılmamış iş, yapılmamış iştir.’ deyiminden de anlaşılacağı üzere planların yazıya dökülmesi sayesinde, kriz anında kimlerin hangi aşamada yer alacağı ve görevinin ne olduğunu bilmesi krizin yıkıcı etkilerine karşı kurumu koruyacaktır. Yine planlar sık aralıklarla kontrol edilmeli ve güncellenmelidir. Olası kriz anında yapılacakların provası sık sık tekrarlanmalıdır.
Kriz Önleme Takımları Oluşturmak:
Karmaşık ilişkiler yumağına benzeyen krizleri yönetebilmek için ekip halinde teşkilatlanmaya gidilmelidir. Kriz yönetim ekibi, işletme zor duruma düştüğünde kaynakları yöneterek işletmeyi krizden kurtaracak ekiptir. İşletmelerin başına gelebilecek muhtemel kötü olaylardan kazanç sağlayarak çıkmak, ancak iyi organize olmuş nitelikli ekibin veya ekiplerin işidir (Örnek ve Aydın, 2006: 96). İşletmelerde kriz sinyallerin belirdiği an, bütün çalışmaların bundan etkileneceği ve durumun daha da kötüleşeceği konusunda genel bir görüş birliği vardır. Oluşturulacak bu ekip, örgüt içerisinde farklı kurumlardan, değişik alanlarda uzmanlaşmış kişilerin bir araya getirilmiş ve ekip ruhu kazandırılmış bir yapıya sahip kişilerden olmalıdır (Sucu, 2000: 57).
Başarılı bir kriz önleme takımın aşağıdaki faaliyetleri uygulaması gerekmektedir (Tüz, 2004: 66):
- Kriz yönetim programı oluşturup ardından bu programı uygulamak,
- Çeşitli kriz durumları öngörmek,
- Bu krizlerle baş etmek için gerekli prosedürler geliştirmek,
- Gerekli bu prosedürleri iyice analiz edip gözden geçirmek,
- Kriz anında yönlendirmeyi ve danışmayı sağlamaktır.
- Çeşitli kriz durumlarını sezecek bir takım ruhu olmalıdır.
- Oluşturulacak kriz takımının, krize karşı hazırlanacak planın uygulamasını yapması ve kontrol etmesi gerekmektedir.
- Kriz anında ya da sonrasında yapılabilecek hataları önlemek için ve işletmenin aktif bir şekilde iyileşebilmesini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak krize karşı oluşturulan takımın en önemli görevlerindendir.
- Muhtemel bir kriz anında, krizle ilgili olan tüm çalışmaları koordine etmek ve oluşturulacak stratejileri yürütecek bir yapıya sahip olacak bir ekip ruhu, muhtemel krizden fırsatla çıkmanın önemli bir başlangıcı olacaktır. Krizin özelliğine göre bir ya da birden fazla kriz ekibi seçilebilir. Ekip üyelerinin seçiminde özellikle krizin özelliği (teknik, finansal vb.) dikkate alınmalıdır.
Tüm bu özellikleri barındırabilen kriz ekibinin şu kişilerden oluşması gerekmektedir (Gül, 2010: 26):
- Kriz yönetim ekibi lideri,
- Yasal danışman,
- Halkla ilişkiler uzmanı,
- Finansman uzmanı,
- İnsan kaynakları yöneticisi,
- Üretim yöneticisi,
- Şirket sözcüsüdür
Tüm bu süreçte lider,
Ekip üyelerini yönlendirir ve üyelerden gelen fikirlerin koordinasyonunu sağlar. Kriz koşullarına göre otoriter ve demokratik davranabilecek esneklikte olmalıdır. Kriz üyelerinin yaratıcılıklarına ihtiyaç olduğu durumlarda demokratik davranmalıdır. Aciliyet olması ve derhal uygulamaya geçilmesi gereken vaziyetlerde ise otoriter davranmalıdır (Tüz, 2004: 66).
Helin Bingöl
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Yönetimi
Linkedln: https://www.linkedin.com/in/helin-bingöl-03b5271b9
KAYNAKÇA
- Avgan, S. (2010). Kriz Yönetimi Türkiye’de Krizlerin Tarihsel Gelişimi: Bursa’daki İşletmelerde Kriz Yönetimi Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, https://tez.yok.gov.tr/ (Tez No. 265004).
- Demir, N. (2011). Türk Kamu Yönetiminde Kriz Yönetimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İç İşleri Bakanlığı, Ankara
- Ersöz, F. (2013). Doğal Afetler ve Sağlık Kurumlarında Kriz Yönetimi, Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş. https://tez.yok.gov.tr/ (Tez No. 345205)
- Güven, M. ve Mısırlı, K. (2005). ‘Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde Kriz Yönetimi: Çaycuma Örneği’, http://www.ijmeb.org, (Erişim: 17.11.2015).
- Kavuncubaşı, Ş. Ve Yıldırım, S. (2010). Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi. Ankara: Siyasal Kitapevi
- Kaya, M., Arslan, Ü. ve Şahingöz, T., (2007). Afetlerde Sağlık Organizasyonları Çalışmaları, Ankara: Matbaacılık Basın Yayını.
