Serbest Ticaret Anlaşmaları Ekonomileri Nasıl Etkiler?

Serbest Ticaret Anlaşmaları Ekonomileri Nasıl Etkiler?

Ülkelerin kalkınmalarında ve refah seviyelerini artırmalarında uluslararası ticaretin büyük rol oynadığı günümüzde de geçerli bir olgudur. Sanayileşme ve kalkınma stratejilerinde dış ticarete öncelik veren ülkelerin teknolojik yenilenme, rekabet, verimlilik, ölçek ekonomilerine sahip olma alanlarında kazandıkları avantajlarla diğer ülkelere göre daha yüksek ekonomik büyüme oranları yakaladıkları görülmektedir. Küreselleşme sürecinde uluslararası ticaretin daha da kolaylaştırılması ve serbestleştirilmesi esasen bütün ülkelerin hedefi haline gelmiştir. Bu hedefi gerçekleştirmek için bir yandan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) çerçevesinde çok taraflı müzakereler yoluyla yoğun çalışmalar yürütülürken, bir yandan da bölgesel ve ikili düzeyde anlaşmalar yapılmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda, Serbest Ticaret Anlaşmalarının (STA) önemi giderek artmakta, Türkiye’de bu süreç içerisinde, diğer ekonomik ve ticari araçlar meyanında, çeşitli ülkelerle STA’ları akdetmek suretiyle uluslararası ticaretteki payını büyütmeye çalışmaktadır.

Serbest Ticaret Anlaşması (STA), taraf ülkelerin kendi aralarında gümrük vergisi ve kısıtlamaları kaldırdıkları, her üye ülkenin kendi ulusal gümrük tarifesini ve menşe kurallarını uygulayabildikleri bir ekonomik entegrasyon türüdür. Bu çerçevede ülkemizde Serbest Ticaret Anlaşmaları ile ilke olarak komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretimizin geliştirilmesi, ihracatçılarımızın dış pazarlarda, özellikle Avrupa pazarındaki rakipleri ile eşit şartlarda rekabet edebilmeleri, karşılıklı yatırımların ve ortak girişimlerle ülkemizin uluslararası rekabet gücünün artırılması, ülkeler arasında ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi, mal ve hizmet dolaşımının önündeki engellerin ortadan kaldırılması aynı zamanda anlaşmaya taraf ülkeler arasındaki siyasi, teknolojik ve sosyal ilişkilerin de geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Önemli Serbest Ticaret Anlaşmaları:

Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) → 1994’te ABD, Kanada ve Meksika arasında imzalanmış olup 2020’de ABD-Meksika-Kanada Anlaşması (USMCA) ile yenilenmiştir.
Avrupa Birliği Gümrük Birliği ve STA’ları → AB, birçok ülkeyle serbest ticaret anlaşmaları yapmıştır.
Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) Serbest Ticaret Bölgesi → ASEAN üyesi ülkeler arasında ticareti kolaylaştıran bir anlaşmadır.
Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (RCEP) → Asya-Pasifik bölgesinde en büyük ticaret anlaşmalarından biridir.

Serbest Ticaret Anlaşmalarının Ekonomiye Olumlu Etkileri

a) Ticaret Hacmini Artırır

STA’lar sayesinde ithalat ve ihracat kolaylaşır, böylece ülkeler arasındaki ticaret hacmi büyür.
Şirketler daha geniş pazarlara ulaşabilir ve satışlarını artırabilir.

b) Ekonomik Büyümeyi Destekler

Serbest ticaret, şirketlerin büyümesini teşvik eder, yatırımları artırır ve ekonomik kalkınmayı hızlandırır.
Özellikle ihracat yapan sektörlerde yeni iş fırsatları yaratır.

c) Tüketicilere Daha Fazla Seçenek ve Daha Ucuz Ürün Sunar

Gümrük vergilerinin düşmesiyle ithal ürünlerin fiyatları azalır, tüketiciler daha kaliteli ve çeşitli ürünlere daha uygun fiyatlarla erişebilir.
Rekabet arttıkça yerli üreticiler de verimliliği artırmaya teşvik edilir.

d) Yabancı Yatırımları Çeker

STA’lar sayesinde yatırımcılar, ticari engellerin az olduğu ülkelere daha fazla yatırım yapar.
Ülkeler arasındaki güven ortamı arttıkça doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) artabilir.

e) Sanayi ve Teknolojik Gelişimi Destekler

Ülkeler, karşılıklı ticaret sayesinde yeni teknolojilere ve modern üretim yöntemlerine erişim sağlar.
Şirketler, rekabet avantajı elde etmek için inovasyona daha fazla yatırım yapar.

Serbest Ticaret Anlaşmalarının Ekonomiye Olası Olumsuz Etkileri

a) Yerli Üreticiler Üzerinde Baskı Oluşturabilir

Güçlü yabancı şirketlerle rekabet etmek zorlaşabilir ve bazı yerli sektörler zarar görebilir.
Ucuz ithal ürünler nedeniyle bazı yerli işletmeler kapanabilir.

b) Gelir Dağılımında Dengesizlik Yaratabilir

Serbest ticaret, büyük ve ihracata yönelik sektörleri büyütebilir, ancak rekabet gücü düşük sektörleri zorlayabilir.
Bazı bölgeler gelişirken, bazıları ekonomik sıkıntıya girebilir.

c) İşsizlik Riski Taşır

Daha ucuz ithal ürünlerin piyasaya girmesi nedeniyle bazı sektörlerde iş kayıpları yaşanabilir.
Özellikle düşük verimli veya eski teknolojilerle üretim yapan firmalar zorlanabilir.

d) Dış Ticaret Açığını Artırabilir

Eğer bir ülke, STA sonrası daha fazla ithalat yapıyorsa ve ihracatı yeterince artmıyorsa dış ticaret açığı büyüyebilir.
Bu durum, ekonominin dengesizleşmesine yol açabilir.

Sonuç ve Denge Mekanizması

Serbest ticaret anlaşmalarının etkileri, ülkenin ekonomik politikalarına bağlı olarak değişir. Olumsuz etkileri dengelemek için hükümetler:

Yerli sanayiyi destekleyici teşvikler verebilir,
Eğitim ve iş gücü dönüşüm programları ile iş kaybı yaşayan sektörlere destek olabilir,
Dış ticaret açığını kontrol etmek için stratejiler geliştirebilir.

Eğer bir ülke STA’ları iyi yönetirse, ekonomik büyüme, istihdam artışı ve teknoloji gelişimi gibi avantajlar sağlayabilir. Ancak kontrolsüz bir ticaret açığı veya yerli üreticilerin büyük zarar görmesi gibi riskler de göz önünde bulundurulmalıdır.

Fatime Aksoy

Akdeniz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

3. Sınıf Temsilcisi