Yapay Zekanın Sağlık Sektöründe Hastalar Üzerindeki Olumlu ve Olumsuz Etkileri
Merhabalar, ben Fatih İlyas Çam. Bugün sizlerle ‘’ Yapay Zekanın Sağlık Sektöründe Hastalar Üzerindeki Olumlu ve Olumsuz Etkileri’’ konusu hakkında yazdığım blog yazımı paylaşmak istiyorum. Keyifli okumalar dilerim.
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte yaşam kalitesinin artışı doğru orantılıdır. Sağlık sektörü açısından bakıldığında gelişen teknolojiler, yaygın kullanılan yapay zekâ uygulamaları ve yöntemleri hastaların tedavi süreçlerini hızlandırmakta iken; diğer taraftan sağlık hizmeti sunucularına daha doğru- hızlı tanı koyma ve tedavi süreçlerini kolaylaştırma imkanlarını sunmaktadır. Bunlarla beraber yapay zekanın doğru kullanımı beraberinde maliyet etkililik sağlamaktadır. Sağlık hizmetlerinde son zamanlarda artan büyük verileri kontrol edebilme, muhafaza etme ve etkili kullanımı konusunda bu teknolojiler hizmet sunuculara büyük kolaylık sağlamaktadır.
Sağlık alanında yapay zekâ; hekimlerin bilgisayar destekli programlar kullanarak tanıları iyileştirmeye yönelik ilk girişimleri yaptığı 1950’lerden beri kullanılmaktadır. Bu teknolojilerin cerrahi alanda uygulanması ilk kez Gunn tarafından 1976 yılında bilgisayar analizi ile akut karın ağrısı teşhis etme olasılığını araştırdığında başarılı bir şekilde kullanılmıştır.
Yapay zekâ aslında dijital sağlık kavramının bir bileşeni olarak bilinir. Yapay zekâ uygulamaları kullanımı sayesinde herhangi bir coğrafi bölgede yaşayan bireylerin genelinin yaşadığı sağlık sorunları öğrenilebilir ve bu sorunlara bölgesel çözümler bulunabilir. Bu uygulamalar, gelişmekte olan ülkelerde aktif olarak kullanıldığında sağlık sektörlerinde ciddi gelişmeler gösterebilir ve bazı engellerin aşılmasında önemli rol oynayabilir.
Dünya bazındaki sağlık hizmetlerinin maliyetine bakıldığında, yapılan çalışmalar sonucunda geleneksel yöntemlerin kullanımının maliyeti ortalama olarak 497 dolar iken, yapay zekâ uygulamalarını benimsemiş sağlık kurumlarının maliyeti 190 dolar civarında görülmüştür. Dolayısıyla yapay zekâ uygulamalarının kullanımı, sağlık kurumlarının/ hizmetlerinin sürdürülebilirliği ve hizmet sunumu başarıları için oldukça önemli bir faktördür.
Dünya üzerinde bilinen bir yapay zekâ sistemi olan IBM Watson kullanımı ve sonuçları, araştırmalar sonucunda şu şekilde yansımalar göstermiştir. Bir hekimin hastaları hakkında veri toplama, tanı koyma ve tedavi planlama süreçleri ortalama 12 dakika iken, Watson’ın bu süreçlerin tamamını 40 saniyede tamamladığı görülmüştür. Dolayısıyla yapay zekâ kullanımı hem zamandan tasarruf ederken hem de maliyetleri düşürmektedir. Bunun yanı sıra, teşhis ve tedavi planlama süreçleri oldukça az bir zamanda yapılabildiğinden dolayı sağlık hizmetlerine erişim kolay hale gelmekte ve hekimler daha çok hastaya bakabilmektedir.
Yapay zekanın tüm bu özellikleri göz önünde bulundurulduğu zaman, bazı kesimler bu uygulamaların kullanılmasının olumlu sonuçlar doğuracağını düşünürken bazı kesimler olumsuz sonuçlarını daha fazla olacağı fikrini benimsemektedirler.
Yapay Zekanın Hastalar Üzerindeki Olumlu Etkileri
- Hastalar daha hızlı ve doğru teşhisler koyar.
Yapay zekanın kullandığı algoritmalar ve içerdiği veriler sayesinde, görüntüleme ve veri analizi yolu ile hastalıkların erken teşhisi ve doğru tedavi planlaması konularında kolaylık sağlar. Örneğin kanser taramalarında kullanılan yapay zekâ uygulamaları ve teknolojileri yüksek doğruluk oranları elde eder ve süreci hızlandırır.
- Kişiselleştirilmiş tedavi planları oluşturulur.
Hastaların yaş, cinsiyet, medeni durumu, genetik yapısı, yaşam tarzı, tıbbi geçmişi, spor geçmişi, yeme alışkanlıkları gibi kişisel verileri doğrultusunda kişiselleştirilmiş tedavi planları önerilebilir. Ayrıca hastaların ekonomik durumlarına uygun tedavi planları oluşturma konusunda hem maliyetler azalır hem de hasta memnuniyeti artar.
- Hastaların takibi ve hastalıklarının yönetimi yapılır.
Kronik hastalığa sahip bireylerin hastalıklarının yönetimi için giyilebilir cihazlardan alınan veriler yapay zekâ tarafından analiz edilir ve tedavi sürecinde hekimlere yardımcı olur. Uzaktan hasta takibinin yapılabilmesi ile sağlık hizmetlerine erişim kolaylaşırken sağlık hizmeti alan ve sunanlar için maliyetler azalır.
- Sağlık hizmetlerine daha hızlı erişim imkânı sağlar.
Chatbotlar ve sanal asistanlar sayesinde hastalar kolay ve hızlı bir şekilde randevu alabilir, hızlıca bilgi alabilirler ve erişim kolaylaşır.
- Maliyetler azalır.
Hastane süreçlerinin otomasyonu, operasyonel maliyetleri azaltır ve daha uygun fiyatlı sağlık hizmetleri sunulabilir. Kısıtları kaynaklar verimli kullanılır ve maliyet etkililik sağlanır.
- Ar-Ge çalışmalarına yön verir.
Yeni ilaçların hazırlanmasında ve tedavi süreçlerinin geliştirilmesinde zamandan ve maliyetlerden tasarruf sağlar. Büyük veri analizleri ve simülasyonlarla bu amaçlar gerçekleştirilebilir.
- Erken uyarı sistemleri kullanılır.
Hastalara giydirilen sağlık teknolojilerinin entegre edilmesi sayesinde yapay zekâ hastaların anlık olarak kalp ritimlerini, kan şekeri seviyelerini, nefeslerindeki düzensizlikleri gibi kritik sorun oluşturabilecek durumları erkenden tespit eder ve ilgili hekimlere geri bildirim sağlar.
- Cerrahi müdahalelerde daha yüksek başarı olanları sağlar.
Robotik cerrahi sistemleri, yapay zekâ destekli analizler ile cerrahların yapabileceği hataların payını azaltarak daha hassas ve daha doğru işlemler yapabilir. Karmaşık ve uzun süren ameliyatların risklerini alt seviyelere indirger.
- Akıllı rehabilitasyon süreçlerini yönetir ve destekler.
Fizik tedavi ve rehabilitasyonda yapay zekâ tabanlı cihazların kullanımı sayesinde kişilerin tedavi süreçleri kısalırken doğru uygulamaları destekleyerek hastaya özel uyarlanmış tedaviler sunar.
- Salgınları ve pandemileri yönetmeye yardımcı olur.
Yapay zekâ teknolojileri, hastalıkların bölgesel yayılma modellerini analiz ederek erken önlem alınmasına yardımcı olur. Aşı geliştirme süreçlerini hızlandırır ve hastaların triyaj seviyelerini optimize ederek önceliklendirmeye olanak sağlar.
- Ruh sağlığı desteği sunar.
Yapay zekâ tabanlı terapistler ve mobil uygulamalar sayesinde depresyon, anksiyete gibi sorunların tedavilerine yardımcı olur. Bu hizmetleri 7/24 sağlar.
- Çoklu dil ve kültür desteği sağlar.
Yabancı hastalarla iletişime geçilmesi gereken durumlarda farklı dillerde çeviriler yaparak dil bariyerlerini kırar ve sağlık turizmi süreçlerini kolaylaştırır.
- Tıbbi kaynakların daha etkili ve verimli kullanışını sağlar.
Yapay zekâ uygulamaları hastanelerin yatak doluluk oranlarını, ekipmanların yönetimini, personel planlamasını optimize ederek hizmet kalitesini arttırırken kaynakların gereksiz kullanımının önüne geçer.
Yapay Zekanın Hastalar Üzerindeki Olumsuz Etkileri
- Hatalı teşhis koyabilir ve yanlış tedavi planları yapabilir.
Yapay zekâ sistemlerindeki algoritma hataları ve yanlış verilerin kullanılması, hatalı teşhis ve tedavilere yol açarak hastaya zarar verebilir ve hasta memnuniyetini düşürür.
- İnsan dokunuşu yoktur.
Hastalar tamamen yapay zekâ tabanlı hizmetleri alırken çekinebilir ve hekimlerin empati ve kişisel yaklaşımlarının eksikliğini hissedebilir.
- Veri gizliliği ve ihlali sorunlarına yol açabilir.
Hastaların verilerinin işlenmesi ve depolanması sırasında güvenlik açıkları ve veri ihlalleri yaşanabilir ve hasta verileri çalınabilir.
- Erişimde eşitsizliği meydana getirir.
Sosyo-ekonomik durumu düşük ve teknolojiye hâkim olmama durumlarında sağlık hizmetlerine erişimde ciddi problemler yaşanabilir. Bunlar da sağlıkta eşitsizliklere yol açar.
- Bireyler işlerini kaybedebilir.
Yapay zekanın kullanımın yaygınlaşması nedeniyle bazı sağlık çalışanlarının işlerini yapay zekâ teknolojileri yapabilir ve dolayısıyla mesleki açıdan olumsuz sonuçlar yaşanabilir.
- Teknolojiye aşırı bağımlılık ve güven oluşturur.
Hastalar yapay zekâ teknolojilerine aşırı güven duyabilir ve bu durum hekimlere olan saygı ve güvenin azalmasına sebep olabilir. Bu durumlar doktorların klinik karar verme süreçlerini olumsuz etkiler.
- İnsana dayalı iletişim zayıflar.
Yapay zekâ kullanımı arttıkça hasta-doktor arasındaki yüz yüze iletişimi azaltır. Güven ve empati eksikliği hissedilebilir.
- Teknik arızalar ve sistem hataları oluşabilir.
Yapay zekâ sistemlerinde yaşanabilecek teknik arıza ve sistem hatalar, hayati durumda olan hastaların tedavi süreçlerini geciktirebilir. Hasta memnuniyeti azalır ve güvensiz bir ortam oluşur.
- Eğitim açıkları oluşabilir.
Sağlık çalışanlarının yapay zekâ teknolojilerini kullanma konusundaki bilgi eksikliği ve yetersizliği, yeterli eğitime sahip olmamaları sonucunda sistemlerin yanlış veya eksik kullanımına sebep olabilir.
- Yüksek maliyetler oluşturur.
Yapay zekâ sistemlerinin kurumu ve bakım süreçleri oldukça maliyetli bir süreçtir. Yeni teknolojilerinin kullanımı maliyetleri yükseltebilir ve düşük gelirli bölgelerde yeni teknolojilere erişimi kısıtlar.
- Etik sorunlar oluşturur.
Yapay zekâ teknolojileri ile teşhisi konulan ve tedavisi yapılan hastalarda görülebilecek olumsuz sonuçlar karşısında hukuki olarak kimin, neyin hangi şekilde sorumlu tutulacağı konusunda sorunlar yaşanır.
- Hasta verilerinin tam anonim kalamaması.
Her ne kadar hastaların verileri anonimleştirilse de ileri teknolojiler sayesinde verilerin hangi hastalara ait oldukları bulunabilir ve bu veriler kötü amaçlar için kullanılabilir.
- Dinamik sağlık koşulların yeterince uyum sağlayamayabilir.
Yapay zekâ sistem ve teknolojiler, çok nadir görülen hastalıklara veya beklenmedik durumlara karşı yeterince esnek olamayabilir ve bu durum da hastaların hayatlarını tehlikeye sokabilir.
- İş yükünde değişiklikler yaşanabilir.
Yapay zekanın genel ve rutin işleri yapabilmesi durumunda sağlık çalışanlarının üzerindeki iş yükü azalır ancak diğer taraftan farklı sorumluluklar üstlenilebilir.
- Hastaların yapay zekaya karşı olan güvensizlikleri.
Bazı hastalar, özellikle yaşlılar ve teknolojiyi benimseyememiş kesimler, yapay zekanın karar ve tedavi süreçlerine güven duymayabilir ve tedavileri reddedebilir.
Sonuç olarak, günümüzde sağlık sektöründe yapay zekanın kullanımı olumlu ve olumsuz yönleri açısından hala tartışılmaktadır. Yapay zekâ teknolojilerinin doğru kullanımı ve doğru yönlendirilmesi sonucunda yaşanacak sorunlar temele indirgenmektedir. Yöneticilerin bakış açısı tarafından yapay zekanın kullanımı olumlu sonuçlar doğurabilecek iken; bazı sağlık personelleri ve halkın belirli bir kesimi bu fikre karşı çıkmakta ve klasik bakış açısını desteklemeye devam etmektedir.
Fatih İlyas Çam
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Yönetimi Bölümü
Sağlık Yönetimi Departmanı Blog Yazarları Yöneticisi
4. Sınıf Temsilcisi
