Yetişkin Bireylerde Disfajiye Genel Bakış
Normal yutma ağızdan mideye kadar olan tüm süreçlerde kasların, sinirlerin ve reflekslerin koordineli bir şekilde çalışmasıyla oral, farengeal ve özofageal fazları takip ederek güvenli, etkili ve hızlı bir şekilde gerçekleşir. Bu süreçte yaşanan yutma fonksiyonunun sekteye uğramasıyla disfaji adını verdiğimiz yutma bozukluğu karşımıza çıkar. Bu bağlamda yabancı herhangi bir maddenin soluk borusu (trakea) giriş ve oral beslenmede bolusun hava yolu içinde vokal kordların altında (subglottik bölgede) yer alması aspirasyona sebep olur. Bu durum ses değişikliği, öksürük gibi bulgular olmaksızın gerçekleşirse “sessiz aspirasyon” olarak adlandırılır.
Disfaji hem pediyatrik hem yetişkin popülasyonda görülebilir. Pediyatrik disfaji; doğumdan önce, doğum sırasında veya doğumdan sonra gelişen ve vakaların %90’ında en az bir spesifik tıbbi tanı bulunan çoklu tıbbi problemlerden kaynaklanmaktadır (Murray, Carrau ve Chan,2018). Yetişkin popülasyonda, yalnızca ABD ‘de yaşayan 25 kişiden yaklaşık biri her yıl yutma bozukluğu yaşamaktadır (Bhattacharyya,2014).
Bununla beraber yapılan araştırmalar beslenme ve yutma güçlüğünün yaşlı bireylerde daha yaygın olduğunu göstermiştir. Roy ve arkadaşları (2007) 65-94 yaşları arasındaki 117 kişide yaşam boyu disfaji prevalans oranını %38 olarak bildirmişlerdir.
Konjenital (SP, DDY, Pıerre Robin Sekansı, OSB vb.) veya herhangi bir yaşta sonradan edinilmiş durumlar (inme, baş boyun kanseri, Parkinson hastalığı, MS, TBI, ALS, demans vb.) ve yapısal anomaliler bir dizi psikososyal faktörlerle birlikte beslenme ve yutma gelişimini etkileyebilir. Disfaji, birçok farklı durumla ilişkili olmakla beraber etiyolojisi ne olursa olsun her yaşta yutma bozukluğunun sonuçları dehidrasyon, yetersiz beslenme, sağlıksız yaşam, kilo kaybı, yorgunluk, solunum yolu enfeksiyonu, aspirasyon ve hatta ölümle sonuçlanabilir.
- DİSFAJİ BELİRTİ VE SEMPTOMLARI
- Salya akması ve salgıların veya bolusun oral yoldan kötü yönetimi
- Yutulduktan sonra ağız boşluğunda kalan yiyecek veya sıvı (oral kalıntı)
- Dudak kapanışını sürdürememe, yiyecek veya sıvıların ağız boşluğundan sızması (bolusun ön kaybı)
- Burun boşluğundan yiyecek veya sıvı sızması (nazofarenks regürjitasyon)
- Yiyeceklerin yapışması veya yutma sırasında ağrı şikayetleri (odinofaji)
- Nefes alma ve yutma koordinasyonunda zorluk
- Akut veya tekrarlayan aspirasyon pnömonisi/ solunum yolu enfeksiyonu
Bu belirtiler olmaksızın sessiz aspirasyon da mevcut olabilir. Disfaji belirti ve semptomlarını tek bir göstergeye dayandırmak yerine disfaji etiyolojisi ve hastanın genel sağlık durumu gibi diğer klinik göstergelerle beraber bütüncül değerlendirilmesi kritik önem arz eder.
- DİSFAJİDE DEĞERLENDİRME VE TANILAMA
Yutma problemleri her zaman kolayca fark edilmeyebilir (sessiz aspirasyon gibi). Bu yüzden değerlendirmenin ilk adımı, disfaji risk altında olan bireyleri belirlemektir. Bu taramanın ardından DKT, disfaji ekibiyle beraber detaylı bilgiler edinerek yutmayı değerlendirmek için klinik ve enstrümental teknikler kullanacaktır. Diğer profesyonellerle multidisipliner ve koordineli çalışarak uygun tedavi stratejileri geliştirilir ve uygulanır.
- Disfaji taraması
*Burke disfaji tarama testi
*Guggıng yutma taraması
*Öz değerlendirme kontrol listeleri (EAT-10,DHE)
- Yatak başı yutma değerlendirmesi
- Vaka geçmişi ve arka plan bilgileri
- Enstrümental yutma değerlendirmesi
*Videofloroskopik yutma çalışması / Modifiye baryum yutma çalışması
*Fiberoptik endoskopik yutma değerlendirmesi (FEYD)
*Sintigrafi
*Ultrasonografi
- YUTMA BOZUKLUKLARINDA TEDAVİ YÖNTEMLER
1.Geleneksel yutma tedavileri
- Telafi edici (Kompansatuar) teknikler
*Postüral teknikler (Baş manevraları)
*Diyet modifikasyonu
- Dolaylı yöntemler
*Yutmaya hazırlık egzersizleri
*Duyusal stimülasyon (Kinezyobantlama, Termal taktil stimülasyon)
- Doğrudan yöntemler
*Yutma manevraları
*Kas güçlendirme egzersizleri
2.Periferal uyarım yöntemleri
- Nöro Müsküler Elektrik Stimülasyonu (NMES)
- Farengeal Elektrik Stimülasyonu (FES)
3.Santral uyarım yöntemleri
- TMU / TMS
- tDCS
Yutma sadece beslenmeyi ve sağlığı değil aynı zamana sosyal hayatı ve kişisel yaşamı da etkiler. Bu bağlamda gözlenecek yutma bozukluklarının tedavisinde her duruma uygun tek tip bir tedavi söz konusu değildir.
Bozukluğun etiyolojisi, belirti, semptom ve hastanın durumuna bağlı olarak multidisipliner bir çalışmayla uygun tedavi yöntemine karar verilir. Bununla beraber Dil ve Konuşma Terapisti, genellikle diyetisyen, göğüs hastalıkları uzmanı, radyolog, ergoterapist, hemşire ve gastroentroloğu da içeren disfaji ekibinin lideridir. Ek olarak yutmanın yönetilmesinde gerekli kararları alır , aletli veya manuel klinik değerlendirme ve ayırıcı tanılamada bulunur, kompansatuar veya rehabilitatif yutma terapilerini gerekli teknolojiyi de kullanarak uygular, gerekli durumlarda diğer disiplinlerle iş birliği ve yönlendirme yapar (Murry ve ark.).
- KAYNAKÇA VE REFERANSLAR
- https://www.asha.org/Practice-Portal/Clinical-Topics/Adult-Dysphagia/#collapse_2
- Topbaş,Maviş,Selvi Balo,İyigün Uzungöz (ed.): Kuramdan Uygulamaya Klinik Dil ve konuşma terapisi (Bölüm 22-23)
- Robert E.,Owens,JR.,Kımberly A., Farınella, Çev.Ed.Prof.Dr.S.TOPBAŞ : İletişim Bozukluklarına Giriş (Bölüm 11)
- Jeri A. Logemann : Swallowing Disorders
Seda Gökalp
Fenerbahçe Üniversitesi Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
Dil ve Konuşma Terapisi: Vaka Akademisi Semineri ile Bilginizi Derinleştirin! Kariyerinizi Geliştirin, Uzmanlık Kazanın!
Dil ve konuşma terapisi alanında çalışıyor veya bu alana ilgi duyuyorsanız, kaçırılmaması gereken bir etkinlik sizleri bekliyor! Vaka Akademisi: Dil ve Konuşma Terapisi, güncel vaka analizleri ve etkili terapi yöntemleriyle profesyonel gelişiminize katkı sağlayacak. Unutmayın, bilgi güçtür ve bu etkinlik sizin mesleki gücünüzü artıracak!
