Zehirli Bitkilerin Gizli Gücü: Doğanın En Ölümcül İlaç Fabrikası

Zehirli Bitkilerin Gizli Gücü: Doğanın En Ölümcül İlaç Fabrikası

Herkese merhaba! Bugünkü yazımızda sizlere fitoterapi alanında kullanılan, farmakolojik etkilerini duyunca şaşıracağınız zehirli bitkilerden, aslında doğru kullanıldığında zehir yerine fayda sağlayan doğal ilaçlardan bahsedeceğim. Öncelikle bitkisel tedavinin kısaca eczacılıktaki öneminden bahsedip sonrasında da zehirli bitkilere ve etkilerine değinelim.

Bildiğimiz üzere bitkilerin tedavideki kullanımı insanlık tarihine dayanır. Yıllar öncesinde de insanlar; bitkilerden gıda ve ilaç olarak yararlanmış, zamanla hangi bitkilerin zararlı ve yararlı olduğunu keşfetmişlerdir. İlk insanlardan elde edilen bu bilgiler nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşmış ve halen eczacılık ve tıp alanında bitkilerin etkilerinden yaygın olarak faydalanılmaktadır.

Her ne kadar bitkilerle tedavi yöntemi yaygın olarak kullanılsa da tamamen zararsız olduğu düşünülmemelidir. Ne yazık ki doğal oldukları için halk arasında zararsız veya yan etkisi yokmuş gibi gözükebilir. Ancak bitkiler de yanlış veya fazla kullanıldığında zehirli olabilir. Mutlaka bir hekime ve eczacıya danışmak, kullanmadan önce çok önemlidir. Peki doğru kullanıldığında ilaç yanlış kullanıldığında zehir olan bitkiler hangileridir?

Nerium oleander: Zakkum olarak bilinen bu bitki Apocynaceae familyasına aittir ve özellikle dere, nehir kenarlarında yetişir. Kokulu bir bitki olan zakkum, hem süs bitkisi olarak yetiştirilir hem de içermiş olduğu çeşitli bileşikler sayesinde farmakolojik ve toksik etkilere sahiptir. Bitkinin tamamı zehirlidir.

Bitki oleandrin ve neriin isimli kardiyoaktif glikozitler başta olmak üzere alkaloit, tanen,terpenoid vb. bileşikleri içerir. İçerdiği kardiyotonik glikozitler nedeniyle konjestif kalp yetmezliğinde ve diüretik olarak kullanılabilir. Bunun yanı sıra Nerium oleander ekstresinin kanser tedavisinde uzun yıllardan beri kullanıldığı görülmüştür. Zakkumun bazı kısımları ise astım, epilepsi ve diyabet tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Her ne kadar farmakolojik etkileri bu kadar çok olsa bile zakkum, fazla ve yanlış kullanıldığında toksik olabilir.

Aesculus hippocastanum: Yaygın adı at kestanesi olan bu bitki aslında büyük, yaprak döken bir ağaçtır. Hippocastanaceae familyasına aittir ve ana vatanı Balkanlardır. At kestanesinin meyveleri yeşil renkli dikenlere sahiptir. Meyvelerin içinde acı tatta ve parlak koyu kahverengi tohumlar bulunur.

Tohumlar içermiş olduğu aescin isimli bileşik nedeniyle çiğ halde tüketildiğine toksiktir ve ciddi yan etkilere neden olabilir. Bu yüzden saflaştırılmış kuru özüt kullanılmalıdır. Geleneksel ve modern tıpta at kestanesinden fazlaca yararlanılır. Bunun nedeni içerdiği fitokimyasalların; venöz tonik, damar koruyucu, ödem önleyici, hipoglisemik olmak üzere birden fazla farmakolojik etkiye sahip olmasıdır. At kestanesinin diğer önemli etkileri ise;

E vitamininden daha yüksek bir antioksidan etkiye sahiptir.
Toplardamar hastalığı olan varisin tedavisinde kullanılır.
Hemoroit(basur) tedavisinde kullanılmaktadır.
At kestanesi ekstraktının antiinflamatuar, antioksidan ve antibakteriyel etkileri vardır.
Kas, eklem ağrılarında ve artritte kullanılır.

At kestanesi bu etkileri nedeniyle çeşitli kremlerin, balsamların ve bazı preparatların içeriğinde yer alır. Bitki aynı zamanda gıda, yem ve alkol üretiminde de kullanılır.

Taxus baccata: Porsuk ağacı olarak bildiğimiz bu bitki, kırmızı meyveleri nedeniyle hoş ve cezbedici bir görüntüye sahiptir. Fakat tohumu saran kırmızı meyveleri hariç bitkinin geriye kalan tüm kısımları oldukça zehirlidir. Bunun nedeni içermiş olduğu taksin alkaloitlerinden dolayıdır. Taksin alkaloitleri taksin A ve taksin B’den oluşur. Bu bileşikler kalp üzerinde toksik etki oluştururlar, kardiyotoksiktirler. Çok eski kaynaklarda bitkinin intihar amaçlı kullanıldığı ve çoğu kişinin ölümüne yol açtığı görülmüştür.

Farmakolojik etkilerine baktığımız zaman ise, porsuk ağacının kabuklarından elde edilen taxol kanser tedavisinde kullanılmaktadır. 1970’lerde Pasifik porsuk ağacının kabuğundan ilaç olan paklitaksel, Avrupa porsuk ağacının kabuğundan ise docetaksel izole edilmiştir. Bu ilaçlar tübül oluşumunu engeller ve meme, akciğer, yumurtalık kanserinin tedavisinde kullanılır. Aynı zamanda adet söktürücü, uyuşturucu ve kalp kuvvetlendirici etkilere sahiptir.

Datura stramonium: Boru çiçeği olarak adlandırılan bu bitkinin tüm kısımları özellikle tohumları ve yaprakları zehirlidir. Toksik etkiye tropan alkaloitleri olan hyosiyamin, atropin ve skopolamin neden olur. Bu bileşiklerin antikolinerjik ve güçlü halüsinojen etkileri vardır. Aynı zamanda bu antikolinerjik bileşikler, organofosfat zehirlenmesinde antidot olarak kullanılır. Antik uygarlıklardan beri bitki geleneksel olarak dünya çapında dini amaçlarla da kullanılmıştır.

Farmakolojik etkilerine baktığımız zaman Datura stramonium yaprakları; baş ağrısında, yanan yaprağın dumanı ise bronşit ve astım tedavisinde kullanılır. Atropin ve skopolamin alkaloitleri hava yolu düz kaslarındaki muskarinik reseptörleri bloke ederek bronşların genişlemesine neden olur. Bitkinin antikanser, antiepileptik, antifungal, antihelmintik ve antimikrobiyal etkileri de vardır.

Boru çiçeği bitkisi Solanaceae familyasına aittir ve bu familyada yer alan Atropa belladonna ve Hyocyamus niger bitkileride benzer etkilere sahip çok zehirli bitkilerdir.

Kısaca bahsetmeye çalıştığım, bu bitkilerin hepsi zehirli olmasına rağmen içermiş oldukları aktif bileşikler sayesinde farklı farmakolojik etkilere sahiptir. Günümüzde modern tıpta kullanılmakta ve eczacılıkta önem taşımaktadır. Çoğu ilaçta olduğu gibi yanlış ve aşırı dozda kullanıldığında zehirlenmelere ve ciddi yan etkilere neden olabilirler. Bu yüzden tedavide bitkisel kaynaklardan destek almadan önce güvenliğinden de emin olmamız gerekir.

Buraya kadar okuduğunuz için teşekkür ederim:)

Kaynakça

Asude Poyraz

Trakya Üniversitesi Eczacılık Bölümü

3. Sınıf Temsilcisi